Modern Türk mimarlığının en büyük ustalarından biri olan Onat'ın yapıtları arasında Çanakkale Anıtı, İstanbul Radyoevi, İstanbul Üniversitesi Fen ve Edebiyet Fakültesi, Ankara Üniversitesi Fen Fakültesi ve İstanbul Adalet Sarayı'nın yanı sıra Orhan Arda ile birlikte tasarladıkları Anıtkabir var.
Anıtkabir?in mimarı olarak bilinen Emin Onat, döneminin önemli bir mimarı olarak tarihteki yerini alıyor.
İstanbul Teknik Üniversitesi (İTÜ) kuruluşuna katkı vermiş, okulun mimarlık fakültesini kurmuş, dekan olmuş, İTÜ de rektörlüğe getirilmiş, Mimarlar Odasının bir numaralı üyesi olmuş, milletvekilliği yapmış çok yönlü bir kişiliktir.
Emin Onat kimdir?
1908?de İstanbul?da doğdu. Beyazıd Nümune Mektebi ve Vefa Sultanisi?nde okudu. 1926?da Yüksek Mühendis Mektebi?ne girdi. İlk sınıflardan itibaren, güzel sanatlara, mimarlığa ait dersler ile fazla ilgileniyordu. Üstün başaraıları sonucunda 3. sınıftayken 1928?de, öğretim üyesi yetiştirilmek üzere İsviçre?ye mimarlık tahsiline gönderildi. Orada Otto Rudolf Salvisberg?in öğrencisi oldu.
1934 Zürich Yüksek Teknik Okulunu bitirerek yurda döndü ve Y.Mühendis Okulu?nda Prof. Debbe?ye doçent oldu.
1935 yılında Yüksek Mühendis Okulu Mimarlık Şubesi?ne Doçent unvanını aldı ve Prof. Debbe?nin yanında çalışmaya başladı.1937 de ilk resmi misyonu ve eseri olarak, 1936 da eğitimci olarak katıldığı Yıldız Teknik Üniversitesi için Yıldız sarayı içinde yerleşke ve Şehzadeler dairesinin okul olarak dönüşüm projelerini çizdi ve kontrolluğunu yürüttü. 1938?de Profesör unvanını alarak Yüksek Mühendislik Mektebinin bir opsiyonu olan Mimarlık Şubesi Şefliği?ne getirildi. 1942 ? 43 yılında ise Yıldız?da Güzel Sanatlardan sonra ilk bağımsız Mimarlık bölümünü kurdu ve 1944'e kadar yönetti.
Emin Onat?ın Y.Mühendis Okulu?ndaki ilk hocalığının ilk dönemi çok mücadeleli geçmiştir. İşviçre?de aldığı mimarlık formasyonundan sonra Y.Mühendis Okulu?ndaki öğretim şekli onu tatmin etmiyordu. 1943?te profesör oldu. Y.Mühendis Okulu?nun Teknik Üniversite?ye inkılâbı sırasında Mimarlık Fakültesi?ni kurdu ve Ordinaryüs Profesörlüğe getirilerek Fakültenin ilk Dekanı seçildi.
Türk mimarisini uluslararası temsil etti
1943?te Ordinaryüs Profesör oldu. 1944 yılında Yüksek Mühendis Mektebi, İstanbul Teknik Üniversitesi?ne dönüştürülünce yeni oluşturulan Mimarlık Fakültesi?ne ilk dekanlığına seçildi. 1946?da İngiliz Mimarları Kraliyet Enstitüsü (RIBA) onursal üyesi seçildi. 1950-1953 yılları arasında İTÜ?nün rektörlüğünü yaptı. 1956 yılında Hanover Teknik Üniversitesi 125'inci yıldönümü nedeni ile seçtiği 6 yabancı ilim ve sanat adamı ile birlikte Emin Onat?a onursal doktorluk unvanı verdi. Emin Onat, Türk Mimarisini ve Türk Mimarlarını uluslararası alanda temsil etti. 1953 yılında Uluslararası Mimarlar Birliği, Türkiye bölümünü oluşturdu.
En önemli eseri
Onat?ın en önemli eseri Orhan Arda ile birlikte yaptığı Anıtkabir?dir. 1941?de açılan uluslararası yarışmaya katılan yerli ve yabancı mimarların 49 tasarımı arasında Onat-Arda tasarımının uygulanmasına karar verildi. Yapımına 1944?te başlanan ve 1953?te tamamlanan Anıtkabir?de birbirinden değişik etkiler bir birleşim içinde kaynaştırıldı.
Onat?ın ilk tasarımlarında işlevci, 1940-1950 arasındaki ulusal mimarlık akımı sırasında ölçülü bir tarihsel üslupçuluk etkisi altında olduğu, 1950? den sonra ise yeniden akılcı-işlevci, uluslararası etkilere açık bir anlayışla çalışmalar yaptığı görülür.
Mimarlar Odası 1 (bir) numaralı üyesi Ordinaryüs Profesör Halid Emin Onat 17 Temmuz 1961?de geçirdiği kalp krizi sonunda öldü.
Anıtkabir üzerine
Dünyada anıt mezarlar, salt bir defin olayıyla sınırlı değildir. Anıt mezarlardan, kişi kültünü daha da belirgin hale getirmesi, ziyaretçilerinde ?uhrevî? duygular uyandırması beklenir. Bu, Türkiye?de de böyle olmuştur. Anıtkabir?i yapanlar, bir anıt mezarda olması gereken hemen her şeyi düşünmüşlerdi. Meselâ, Aslanlı Yol ve diğer uzun yürüyüş yollarında yer alan zemin taşları asimetriktir.
Ayrıca beşer santim uzunluğu olan çimler de vardır taşların arasında. Bununla; yürüyenlerin dikkatinin yeknesaklaşıp, yürürken başlarını sağa sola çevirme, yukarı kaldırma ya da sıkılarak etrafındakilerle konuşmalarına mani olmak amaçlanmıştır. Her şeye rağmen gözleriniz taşlara takılmadı, ?başınız önde? yürümediniz diyelim. O zaman da en azından çim aralıklarına ayağınızın takılmaması için yine mimarların öngördüğü biçimde yürümek zorunda kalırsınız. Böylece yol üzerindekilerin görüntüsü, ?başları önlerinde keder içerisinde yürüyenler? şeklinde olur.
Ölümünden 15 yıl sonra Etnografya Müzesi?ndeki geçici istirahatgahından Anıtkabir?e nakledilen Ata?nın naaş?ı, tahnit işlemi çözülerek, Suriye?deki Caber Kalesi, Kore?deki Türk şehitliği, Selanik?teki doğduğu evin bahçesi, KKTC ve illerden getirilen toprakların harmanlandığı ?vatan toprağına? İslami usullere göre kefenlenerek ve yüzü kıbleye bakacak şekilde defnedildi. Ata?nın kabrinin yer aldığı mezar odasına, Genelkurmay Başkanı?nın izniyle girilebiliyor.
Anıtkabir?in Yerinin Belirlenmesi
Anıtkabir?in yapımına 9 Ekim 1944 yılında başlanmıştır. 1 Eylül 1953 yılında ise tamamlanmıştır. Anıtkabir?in yerini dönemin Aydın Milletvekili Mithat Aydın önermiştir. Birçok seçeneğin tartışıldığı zamanda Mithat Aydın adı ?Anıttepe olarak değiştirilecek olan ?Rasat tepe? yi önerdi. Atatürk?ün yıllar önce ?Rasat tepe? de yaptığı gezide? bu ne kadar güzel bir anıt yeri? demiştir. Atatürk bu sözü diyerek yıllar sonra gömüleceği yeri hissetmiş gibiydi.
Anıtkabir projesi için birçok ülkeden teklif geldi. 49 proje içinden Prof. Emin Onat ve Doç. Orhan Adanın projesi kabul edilmiştir.
Anıtkabir 4 kısım olarak tasarlanmıştır.
1. Kısım
Bu kısımda toprak seviyesi ayarlaması yapılmıştır. Ayrıca Atamızın kabirine doğru uzanan aslanlı yoldaki istinat duvarı yapılmıştır.Yaklaşık olarak 1 yıl sürmüştür
2. Kısım
Mozole ve törenin yapıldığı alanı kapsamaktadır. Ayrıca meydanın çevresindeki benzer amaçlarla kullanılacak binaların yapılmasını kapsamaktadır. Yine 2. kısım inşaatta anıt kütlesinin projesi tasarlanmıştır. Giriş kuleleleri ve Anıtkabir?e uzanan yolun önemli bölümü tamamlanmıştır. Ayrıca arazide ağaçlandırma gerçekleştirilimiş.Sulama sistemi yapılmıştır. Yaklaşık 5 yıl sürmüştür.
3. Kısım
Anıta çıkan yollar ve aslanlı yol tamamlanmıştır. Ayrıca tören meydanı ile mozolenin üst döşemeleri gerçekleştirilmiştir. Anıta çıkan merdiven basamakları yapılmıştır.
4. Kısım
Artık anıtkabirin tamamlanması için son aşamadır. Şeref holü ve tonozlar yapılandırılmış. Buralardaki taş profiller ve saçak süslemeleri yapılmıştır. Bu inşaat aşamaları bittikten sonra anıtkabirin 9 yıl süren inşaatı son bulmuştur.
Anıttaki Aslanlar
Atamızın kabirne giden 262 metre yol vardır.Bu yolun sağ ve solunda karşılıklı olarak 24 aslan bulunmaktadır. Bu aslanlar 24 Oğuz boyunu temsil etmektedir. Bilindiği gibi aslan kültürümüzde gücü temsil etmektedir. Aslanların karşılıklı olması ise milletimizin birlik ve bütünlüğünü ifade eder. Atamızın anıtına doğru yaklaşan aslanları başları öne eğik bir şekildedir.
Anıttaki Ağaçlar
Anıtkabirdeki yeşillendirme çalışmaları yapılmıştır. Birçok ağaç vardır. Ancak bu ağaçların hepsinin boyu kısadır. Yani bodur olan bu ağaçlar bilinnçli olarak seçilmiştir. Çünkü anıt her yerden görülebilmeliydi.Uzun boylu ağaçlar görüş açısını kapatmamalıydı.
Bayrak Direği
Anıtkabir?in diğer önemli unsurlarından biride bayrak direğidir. Anıtkabir?de 33 buçuk metre uzunluğunda bayrak direği 1946 yılında Nazmi Cemal adlı kişi tarafından ABD den gelmiştir.
Eserleri
Eserlerinden bazıları
? Yıldız Teknik Okulu Binası dönüşüm projeleri(1937),
? Köy Enstitüleri Hamidiye ve Mahmudiye,Kepirtepe (1941-1942,Leman Tomsu ile)
? Villa Maral, Göztepe, İstanbul (1941)
? Orhan Arda?yla birlikte tasarlayıp uyguladığı Anıtkabir (1942-1953)
? Emin Onat Evi, Moda, İstanbul (1944)
? Sedad Hakkı Eldem ile birlikte tasarladığı İstanbul Üniversitesi Fen ve Edebiyat Fakültesi (1944), Ankara Üniversitesi Fen Fakültesi (1947), ve İstanbul Adalet Sarayı (1949)
? Vali Konağı,Bursa (1945-1946)
? Uludağ Sanatoryumu,Bursa (1946, Leman Tomsu ile)
? Yapı ve Kredi Bankası, Bursa (1948)
? İTÜ Taşkışla Binası değişim ve onarımı (1950, Paul Bonatz ile)?
? Emin Onat?ın Annesinin Evi,İstanbul (1951)
? Cenap And Evi,Kavaklıdere, Ankara (1952)
? Gazino,Ankara Zafer Meydanında (1952)
? Cumhurbaşkanlığı Sekreterlik Binası,Çankaya, Ankara (1953)
? Apartman,Taksim Mete Caddesi, İstanbul (1955)
? Sanayi Kalkınma Bankası, İstanbul (1955)
? Yüksel Apartmanı,Nişantaşı, İstanbul (1955)
? Hayat Apartmanı,Ankara (1956)
? Emniyet Sarayı,Ankara (1956)
? Sporel Apartmanı,Moda, İstanbul (1956-1957)
? Marmara Apartmanı,Moda, İstanbul (1956-1957)
? Moda Deniz Kulübü, İstanbul (1956-1957)
? Devres İş Hanı, Gümüşsuyu, İstanbul, (1961)
kaynak: mimdap.org
haber: enpolitik.com/Melek S. Tunç
