TBMM (AA) - TBMM Genel Kurulunda, Cezai Konularda Uluslararası Adli İşbirliği Kanunu Tasarısı'nın 1. Bölümü kabul edildi.
'Temel Kanun' olarak görüşülen Tasarının 1-22. maddelerini içeren 1. Bölümü, cezai konularda uluslararası adli işbirliğinin usul ve esasları ile yabancı devletlerle cezai konularda yapılacak adli işbirliğini kapsıyor.
Kabul edilen maddelere göre, Adalet Bakanlığı, taraf olunan milletlerarası andlaşmalar veya mütekabiliyet ilkesi çerçevesinde, yabancı devletlerin adli işbirliği taleplerinin kabulü ile Türk adli mercilerinin yapacağı işbirliği taleplerinin uygunluğu ile uygulanacak adli işbirliğinin türü ve izlenecek yöntem konusunda karar verecek. Bakanlık, adli işbirliği kapsamında devletlerce talep edilen bilgi ve belgelerin kullanılmasına muvafakat verebilecek, bunların kullanılmasını sınırlandırabilecek, teminat veya şarta bağlayabilecek.
Yabancı devletlerin adli işbirliği talepleri, 'Türkiye'nin egemenlik hakları, milli güvenliği, kamu düzeni veya diğer temel çıkarlarının ihlal edilmesi; talebe konu fiilin sırf askeri suç, düşünce suçu, siyasi suç veya siyasi suçla bağlantılı bir suç olması; talebe konu kişinin ırkı, etnik kökeni, dini, vatandaşlığı, belli bir sosyal gruba mensubiyeti veya siyasi görüşleri nedeniyle bir soruşturma veya kovuşturmaya maruz bırakılacağına veya cezalandırılacağına ya da işkence veya kötü muameleye maruz kalacağına dair inandırıcı nedenlerin bulunması' hallerinde reddedilebilecek.
Adli işbirliği kapsamında gelen bilgi ve belgeler, gönderen devlet izin vermedikçe, talebe konu olan soruşturma veya kovuşturma ya da infaz işlemleri dışında kullanılamayacak.
Talebe konu suçun hukuki vasfının değişmesi; adli işbirliği işleminden sonra ortaya çıkan yeni şüpheli veya sanıkların soruşturma ya da kovuşturmaya dahil edilmesi; talebe konu suçla ilgili bilgi ve belgelerin, bu suçla bağlantılı olan hukuk davalarında gerekli olması halinde izin şartı aranmayacak.
- Türk adli mercilerin talepleri
Adli merciler, soruşturma veya kovuşturmanın sonuçlandırılması ya da verilen mahkumiyet kararlarının yerine getirilmesi için ihtiyaç duyulan konularda adli yardımlaşma talebinde bulunabilecek.
Tasarıyla; yabancı adli mercilerin cezai konulardaki adli yardımlaşma taleplerinin, Türk adli mercileri tarafından yerine getirilmesine ilişkin usul ve esasları belirleniyor.
Buna göre, talepler, Türk hukukuna uygun olarak yerine getirilecek. Özel bir usulün talep edilmesi halinde Türk hukukuna aykırı olmadığı takdirde, talep bu usule uygun olarak gerçekleştirilecek. Türk adli mercileri, talepleri kısmen veya tamamen reddedebilecek ya da gerek görülen hallerde ek bilgi veya belge isteyebilecek.
Gecikmesinde sakınca bulunan hallerde, adli yardımlaşma talebi iletilmeden önce delillerin korunması amacıyla geçici tedbirler alınabilecek. Geçici tedbirin alındığı tarihten itibaren kırk gün içinde adli yardımlaşma talebinin Adalet Bakanlığına ulaşmaması halinde tedbir, yetkili makam veya merciler tarafından derhal kaldırılacak.
Adli yardımlaşma talebine konu işlemin yerine getirilmesi sırasında yabancı adli merciler, Türk adli mercileri önünde hazır bulunma talebinde bulunabilecek. Talep, uygun görülmesi halinde yerine getirilecek. Kişi hakkında Türk mahkemelerince verilen mahkumiyet veya beraat hükmü bulunması ya da suçun affa veya zamanaşımına uğramış olması halinde, aynı fiile ilişkin adli yardımlaşma talepleri yerine getirilmeyebilecek.
- Görüntülü ve sesli iletişim ile adli yardımlaşma
Adli yardımlaşma talebinin yerine getirilmesinde görüntülü ve sesli iletişim tekniğinin kullanılması istenebilecek. Bu işlemler, yerine getiren devletin yetkili makam veya mercilerinin yönetimi altında ve bu devletin hukuku uyarınca yürütülecek.
Türk adli mercileri tarafından adli yardımlaşma talebinin görüntülü ve sesli iletişim tekniği kullanılmak suretiyle yerine getirilmesinin istenmesi halinde, milletlerarası andlaşmalarda hüküm bulunması kaydıyla işlem, Türk adli mercilerinin yönetimi altında ve Türk hukuku uyarınca yürütülecek.
Yabancı devlet tarafından adli yardımlaşma talebinin görüntülü ve sesli iletişim tekniği kullanılmak suretiyle yerine getirilmesinin istenmesi halinde ise işlem, talep eden devletin adli mercilerinin yönetimi altında ve bu devletin hukuku uyarınca yürütülecek. Bu işlem sırasında Türk adli mercileri hazır bulunacak ve Türk hukukunun temel ilkelerinin ihlal edilmemesi gözetilecek.
- İade koşulları
Yabancı ülkede işlenen bir suç nedeniyle hakkında ceza soruşturması başlatılan ya da mahkumiyet kararı verilen bir yabancı, talep üzerine, soruşturma veya kovuşturmanın sonuçlandırılabilmesi ya da hükmedilen cezanın infazı amacıyla talep eden devlete iade edilebilecek. Talep eden devlet hukuku ile Türk hukukuna göre, üst sınırı bir yıl veya daha fazla hürriyeti bağlayıcı cezayı gerektiren suçlardan dolayı iade talebi kabul edilebilecek.
Kesinleşmiş mahkumiyet kararları bakımından iade talebinin kabul edilebilmesi için hükmolunan cezanın en az dört ay hürriyeti bağlayıcı ceza olması gerekecek.
İadesi istenen kişinin birden fazla suçu bulunması halinde, bunlardan bazılarının cezası belirtilen sürelerin altında olsa dahi birlikte iadeye konu edilebilecek.
Aynı kişi hakkında birden fazla devlet tarafından iade talebinde bulunulması halinde, suçların ağırlığı ve işlendiği yer, taleplerin geliş sırası, kişinin vatandaşlığı ve yeniden iade edilme ihtimali gibi şartlar dikkate alınarak, iade taleplerinden hangisinin öncelikli olarak işleme alınacağı Adalet Bakanlığı tarafından belirlenecek. İade halinde, kişi ancak iade kararına dayanak teşkil eden suçlardan dolayı yargılanabilecek veya mahkum olduğu ceza infaz edilebilecek.
- İadenin kabul edilmeyeceği haller
Uluslararası Ceza Divanına taraf olmanın gerektirdiği yükümlülükler hariç olmak üzere; iadesi talep edilen kişinin Türk vatandaşı olması, ırkı, etnik kökeni, dini, vatandaşlığı, belli bir sosyal gruba mensubiyeti veya siyasi görüşleri nedeniyle soruşturmaya maruz bırakılacağına, cezalandırılacağına, işkence veya kötü muameleye maruz kalacağına dair kuvvetli şüphe olması halinde iade talebi kabul edilmeyecek.
İade talebine esas teşkil eden fiilin düşünce suçu, siyasi suç, sırf askeri suç niteliğinde olması, Türkiye'nin güvenliğine karşı, Türk vatandaşının zararına işlenmesi, Türkiye'nin yargılama yetkisine giren bir suç olması, zamanaşımına veya affa uğramış olması; ayrıca iadesi talep edilen kişi hakkında, talebe konu fiil nedeniyle daha önce Türkiye'de beraat veya mahkumiyet kararı verilmiş olması, iade talebinin, ölüm cezası veya insan onuru ile bağdaşmayan bir ceza gerektiren suçlara ilişkin olması hallerinde de iade talebi kabul edilmeyecek.
Talep eden devletin, ölüm cezasının infaz edilmeyeceğine dair yeterli teminat vermesi halinde iade talebi kabul edilebilecek. Ancak; iadesi talep edilen kişinin, talep tarihinde 18 yaşını doldurmamış olması, uzun zamandan beri Türkiye'de bulunuyor olması veya evli bulunması halinde iade talebi kabul edilmeyebilecek.
- Sınır dışı kararında Bakanlığın görüşü alınacak
Yabancı kişi, iade sürecinde Adalet Bakanlığı görüşü alınmadan sınır dışı edilemeyecek.
Adalet Bakanlığı iade taleplerini inceleyerek, lüzum görmesi halinde ek bilgi ve belge talebinde bulunabilecek ve gerekli şartları taşımayan talepleri reddedebilecek.
İade talebine konu olabilecek bir suçun işlendiğinin kabulü için kuvvetli şüphe bulunması halinde, iade talebinin Adalet Bakanlığına ulaşmasından önce, ilgili devletin talebi ve Adalet Bakanlığının uygun bulması üzerine kişi geçici olarak tutuklanabilecek. İade talebine konu olabilecek ve suçu üç yıldan az olmayan hapis cezası gerektirecek suçları işlediği yönünde kuvvetli şüphe bulunan kişi, ilgili devletin talebi aranmaksızın geçici olarak tutuklanabilecek.
İlgili devletin geçici tutuklama talebi, kişinin iade amacıyla yakalanması için İçişleri Bakanlığına gönderilecek. Yakalanan kişi, en geç 24 saat içinde sulh ceza hakimi önüne çıkarılacak ve en fazla 40 gün geçici tutuklu kalabilecek.
İlgili devletin belirlenen süre içinde iade evrakını iletmemesi halinde geçici tutuklama veya adli kontrol kararı kaldırılacak.
- İade kararını ağır ceza mahkemesi verecek
İade talebi hakkında karar vermeye, kişinin bulunduğu yerdeki ağır ceza mahkemesi yetkili olacak.
Kişi iadeye rıza göstermesi halinde, normal iade usulü uygulanmadan talep eden devlete iade edilebilecek. Kişinin rızaya dayalı iade usulünü kabul etmemesi halinde ise mahkeme iade şartlarını inceleyerek iade talebinin kabul edilebilir olup olmadığına karar verecek.
İade talebinin kabul edilmesi halinde bu kararın yerine getirilmesi, Dışişleri ve İçişleri bakanlıklarının görüşü alınarak, Adalet Bakanının teklifi ve Başbakanın onayına bağlı olacak.
İadesine karar verilen kişinin, talep eden devlet tarafından kararlaştırılan tarihte teslim alınmaması halinde, mahkeme 30 gün sonra o kişi hakkındaki koruma tedbirini kaldıracak.
Bu kişi hakkında, başka bir suç nedeniyle Türkiye'de hapis cezası bulunması veya kişinin seyahat edebilecek durumda olmaması halinde, Adalet Bakanlığı tarafından teslimin ertelenmesine karar verilebilecek. Suçun işlenmesiyle elde edilen ve kişi yakalandığında üzerinde ele geçen veya daha sonra ortaya çıkan eşya talep eden devlete teslim edilebilecek.
- Transit geçişine izin verilebilecek
Türk hukuku açısından iade koşullarının bulunması halinde, bir devlet tarafından başka bir devlete iadesine karar verilen kişinin Türkiye'den transit geçişine izin verilebilecek.
Transit geçişin 24 saatten fazla sürmesi ve bu nedenle kişinin hürriyetinin kısıtlanması ihtiyacının ortaya çıkması durumunda transit geçişin sağlanması amacıyla 7 günü geçmemek üzere geçici tutuklama kararı alınabilecek. Transit geçiş talebinin reddini gerektiren nedenlerin ortaya çıkması veya kişinin transit geçiş sırasında suç işlemesi halinde transit geçiş durdurulabilecek.
Soruşturmanın sonuçlandırılabilmesi ya da mahkumiyet kararlarının infazı amacıyla yabancı bir ülkede bulunan ve hakkında yakalama emri veya tutuklama kararı verilen kişinin Türkiye'ye iadesi, adli merciler tarafından istenebilecek.
Adalet Bakanlığı; talebin iade için gerekli şartları taşımaması, cezaevinde geçirilecek süre dikkate alındığında, iade yoluna başvurulmasının kişi ve kamu yararı arasında açık bir orantısızlığa sebep olması, Türkiye'nin milli güvenliğinin veya uluslararası ilişkilerinin zarar görme ihtimalinin bulunması durumunda, iade talebini yabancı devlete iletmeden reddedebilecek.
