İngiltere'nin İkinci Dünya Savaşı sırasındaki Başbakanı Winston Churchill'in, Türkiye ile Sovyetler Birliği arasındaki ilişkilerin iyileşmesi için 1943 yılında arabuluculuk yaptığı ortaya çıktı.
Churchill'in, ikinci Cumhurbaşkanı İsmet İnönü'ye 9 Şubat 1943'te gönderilen telgraf İngiltere Ulusal Arşiv Kurumunda bulunuyor.
Üzerinde 'şahsi ve gizli' ifadelerinin yer aldığı telgrafta Churchill, İnönü'ye, dönemin Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği (SSCB) lideri Josef Stalin ile görüştüğünü ve Türkiye'nin Sovyetler Birliği ile daha yakın ilişkiler kurma isteğini kendisine ilettiğini kaydediyor.
Stalin'in buna karşılık, Sovyetler hükümetinin Türkiye'ye yönelik son yıllarda yaptığı dostça açıklamaları hatırlattığını belirten Churchill, telgrafında şu ifadeleri kullanıyor:
'Stalin, Türkiye, Sovyetler Birliği ile daha dostane ve yakın ilişkiler kurmak istiyorsa, Sovyetler hükümetinin Türk hükümetiyle orta noktada buluşabileceğini ve iki ülke ilişkilerinin geliştirilmesi için Türk hükümetinin önerilerinin memnuniyetle karşılanacağını söyledi.'
Adana görüşmesinden hemen sonra
Telgrafında, İnönü'yü, Türkiye ile SSCB arasında güveni sağlayacak adımlar atmayı değerlendirmeye çağıran Churchill, Stalin'in de buna olumlu karşılık vereceğini tahmin ettiğini dile getiriyor.
Winston Churchill, Türk ve Sovyet müttefikleri arasındaki müzakerelerden başarılı sonuçlar alınması için destek vereceğini belirterek, telgrafa şöyle devam ediyor:
'Bunun çok önemli bir fırsat olduğuna inanıyorum. Mustafa Kemal'in sağladığı gibi, Rusya ile Türkiye arasındaki dostluğun yenilenmesi konusundaki isteğimi gizleyemem. Böylece Türkiye, kendi savunmasını geliştirirken, iki zafer kazanmış dostunun da arasında yer alacaktır. Bunu sadece savaşı düşünerek değil, savaş sonrasını da düşünerek söylüyorum. Yapabileceğim birşey varsa bana iletin.'
Churchill'in İnönü'ye yazdığı telgrafın, 30 Ocak 1943'te Adana'da yapılan Churchill-İnönü görüşmesinden birkaç gün sonra gönderilmesi dikkati çekiyor.
Adana'da bir trende yapılan ve iki gün süren gizli görüşmelerde, Churchill'in İnönü'yü Türkiye'nin İkinci Dünya Savaşına katılması için ikna etmeye çalıştığı biliniyor. Türkiye, bu savaşa katılmamasına karşın Sovyetler Birliği, Türkiye'nin Almanya ile devam eden ilişkilerini kendine tehdit olarak görmüştü.
İkinci Dünya Savaşında müttefik devletler arasında yer alan İngiltere ve Sovyetler Birliği'nin liderleri, savaş döneminde birçok kez bir araya gelmişti. Stalin ve Churchill'in görüşmeler yürüttüğü toplantılar arasında, 12 Ağustos 1942'deki Moskova Konferansı ve 28 Kasım 1943'teki Tahran Konferansı vardı.