Rusya ile İngiltere arasında yaşanan ardından birçok NATO ülkesi ve Amerika'nın da dahil olduğu 'ajan krizi' son yılların en büyük diplomatik krizine dönüşürken, Amerika ve Rusya arasındaki gerilim İkinci Dünya savaşı sonrası yaşanan 'Soğuk savaş dönemi'ni hatırlatmaya başladı.
Rus diplomatları sınır dışı etme kararı alan ülkeler arasında; Fransa, Almanya, Romanya, İsveç, Polonya, Çekya, Litvanya, Hollanda, Danimarka, İtalya, Letonya, Estonya, Macaristan, İspanya Hırvatistan ve Finlandiya, Norveç, Ukrayna, Arnavutluk ve Kanada bulunurken, NATO Genel Sekreteri Stoltenberg:
'NATO bünyesindeki 7 Rus diplomatın akreditasyonunu iptal ettim. Aynı zamanda beklemede olan 3 akreditasyonu da reddedeceğim' dedi.
Gelişmeler Soğuk Savaş döneminin zirve yaptığı yıllardan bu yana yaşanan en büyük sınır dışı olayı olarak tarihe geçerken, soğuk savaşın anlamı ve ne olduğu haberin devamında:
Soğuk Savaş nedir?
Soğuk Savaş, İkinci Dünya Savaşı sonrasında Amerika Birleşik Devletleri (ABD) ve Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti Birliği (SSCB)arasında sürdürülen sürekli gerginlik ve sınırlı çatışma biçimidir. Tarihçiler bu dönemi iki farklı devlet sistemi arasındaki savaş olarak değerlendiriyor. ABD ve Batı kapitalist düzeni, Sovyetler Birliği komünizmi temsil ediyordu.
'Soğuk Savaş' deyimi ilk kez 1947 yılında ABD'li Bernard Baruch tarafından kullanılmıştır. II. Dünya Savaşından sonra Orta, Doğu ve Güneydoğu Avrupa'da SSCB'nin etkisi artmaya başladı ve bu bölgedeki ülkeleri bir ölçüde kendi şemsiyesi altına aldı. Bundan korkan ABD ve İngiltere, Batı Avrupa'da ve başka yerlerde ve Sovyet yanlısı komünist partilerin iktidara gelmemesi için çeşitli girişimlerde bulundular. Uyguladıkları Marshall Planı ile Batı Avrupa ülkeleri ABD'nin nüfuzu altına girerken, Doğu Avrupa ülkelerinde de Sovyet yanlısı komünist hükümetlerin kurulması ile Soğuk Savaş doruğa ulaştı. Bunun yanında ABD, Truman Doktrini çerçevesinde, Batı Avrupa'nın SSCB'ye karşı korunması için çaba harcadı. Bunun sonucu olarak da NATO (North Atlantic Treaty Organization-Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü) kuruldu. Buna karşı, SSCB'de Varşova Paktı'nı kurdu ve Çin'de Sovyet yanlıları iktidarı ele geçirdiler. Böylece soğuk savaşı daha belirgin hale getiren bloklar oluştu ve çeşitli çatışma konuları ortaya çıktı.
Kore ve Vietnam savaşları, Berlin Sorunu, 1956-59 yılları arasında Ortadoğu'daki çekişme, U-2 casus uçağı olayı, Küba krizi gibi olaylar soğuk savaşın doruğunu oluşturdu. Soğuk savaşta blok liderlerinin kendi blokları içerisinde yer alan ülkelerin içişlerine karıştıklarına rastlanmıştır. 1962'den sonra (özellikle Küba bunalımından sonra) yavaş yavaş ortaya çıkan 'detant' (yumuşama) dönemiyle karşıt iki blok, yerini daha karmaşık bir yapıya bıraktı. Yeni bağımsız ülkeler ortaya çıktı. Nükleer silahların yayılmasının önlenmesi konusunda görüşler vurgulamaya başladılar. İki blok arasındaki çekişmeyi sona erdirmek için 1975 yılında iki blok ülkelerinin katıldığı AGİK (Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Konferansı) çerçevesinde Nihai Senet imzalandı. Fakat Asya ve Afrika'daki karışıklığın tırmanması bu detente (yumuşama) sürecini sona erdirdi. 1980'lerin başında yeniden soğuk savaş dönemine girildi. Fakat 1985 yılında SSCB Komünist Parti Genel Sekreterliğine Mikhail Gorbaçov'un gelmesi ile, iki blok arasındaki buzlar eriremeye başladı. Ve 1989 yılında Doğu Avrupa'da başlayan rejim değişikliği, ve soğuk savaşı simgeleyen Berlin Duvarı'nın yıkılması ile II. Dünya Savaşından sonra başlayan süreç sona ermeye başladı.1991'de SSCB'nin çökmesiyle Soğuk Savaş sona erdi.
Bugünkü gerginlikle nasıl karşılaştırılabilir?
BBC Türkçe'de yer alan Rusya-İngiltere krizi ve kirize dahil olan ülkeler arasında yaşananlar Soğuk Savaş dönemi ile şöyle kıyaslandı:
'Rus diplomatların sınır dışı edilmesi kesinlikle o dönemi hatırlatıyor. Örneğin 1986 yılında, ABD ve Sovyetler arasında haftalarca süren karşılıklı sınır dışılar yaşandı. Dönemin ABD Başkanı Ronald Reagan, 5'i casusluk şüphesiyle toplam 80 diplomatı sınır dışı etti. Eski Rus ajanın İngiltere'de zehirlenmesi ile Sovyetler'in Soğuk Savaş dönemindeki bazı eylemleri arasında bağlantı da kuruluyor. Londra İktisat Fakültesi'nden Profesör Michael Cox, 'Sovyetler Birliği bu dönemde ülke dışında hoşlarına gitmeyen kişileri öldürmeyi denedi ve öldürdü de' diyor. Ama Rusya'nın bu tür eylemleri Soğuk Savaş döneminin öncesine uzanıyor.
Liverpool John Moores Üniversitesi'nden Malcolm Craig, 'Manşetlere yerleşen suikast gibi taktiklerin, Soğuk Savaş'tan daha eski bir tarihi var. Bu taktiklere yeniden rastladığımız için Soğuk Savaş'ta olduğumuz algısının oluşması çok doğru değil' diyor.
Diğer ülkeler ne kadar endişelenmeli?
Londra İktisat Fakültesi'nden Profesör Michael Cox, bu soruyu şöyle yanıtlıyor: 'Bizim (İngiltere'nin) hala nükleer silahımız var ve bu hâlâ önemli bir caydırıcı. Ayrıca Rusya ile Avrupa Birliği arasında hafife alınmayacak ölçekte ekonomik ilişki bulunuyor. Ve yine çok sayıda Rus, Batı'da yaşıyor.'
Tüm bunların yanında Sovyetler Birliği ile modern Rusya'yı birbirinden temelden ayıran önemli farklar var ki bunlar da şu anda yaşanan gerilimi daha az endişe verici yapıyor.
'Rusya, Sovyetler Birliği değil, uluslararası alandaki duruşları da birbirinden oldukça farklı' diyen Malcolm Craig, analizini şöyle sürdürüyor: 'Bugünkü Rusya Dünya ekonomik sistemine çok daha fazla entegre durumda ki bu da ekonomik baskıya karşı daha duyarlı olması anlamına geliyor'
Profesör Cox, gerginliğin yakın gelecekteki seyrini, 'Putin'in uzun dönemli bir gerginliği tercih edeceğini ve daha fazla yaptırımı göze alacağını düşünmüyorum' şeklinde değerlendirse de olayların gelişiminin tahmin edilemezliğine karşı da uyarıyor: 'Soğuk Savaş'ın en azından 1989'a kadar yaptığı, iki tarafı birbirinden oldukça uzak tutmayı başarmasıydı. Adeta iki ülke birbirlerinin farklı nüfuz alanlarını kabullenmişti. Ancak şu anda bu sınırlar tamamen yıkılmışa benziyor.'
kaynak: turkcebilgi.com / bbc.com
haber: enpolitik.com / Melek S. Tunç