'Sanat olmasına gerek yoktur fotoğrafın. Fotoğraf tarih olayıdır.
Tarihi zaptediyorsun. Bir makina ile tarihi durduruyorsun.' diyor Ara Güler.
Bir makina ile tarihi durduran fotoğraf duayeni, çektiği fotoğraflarla Türkiye'nin yakın tarihine ışık tutuyor...
İnsanları meslek edindi kendisine, bir nefesin bile fotoğrafını çekmeyi bildi. Fotoğrafçılık efsanesi Ara Güler, 16 Ağustos'ta 90'ncı yaşını kutlayacak. Usta fotoğrafçının doğum gününde, Doğuş Grubu'nun işbirliğiyle 'Ara Güler Müzesi' açılacak. İstanbul bomontiada'daki müze, Türkiye?nin ilk uluslararası niteliğe sahip fotoğraf müzesi olacak.
'Sosyal tarihe tanıklık eden ve çok önemli fotoğraf arşivlerine sahip olan Ara Güler kimdir?', 'En beğendiği fotoğrafı hangisidir?' kendisi dilinden dökülen sözcüklerle tanımlıyor...
1928 yılında İstanbul?da doğmuşum. Çocukluğumdan beri benim fotoğrafa, kameraya ilgim zaten var. Muhsin Ertuğrul?un tiyatrosunda öğrencilik yaptım kurslara giderek. O zamanlar rejisör veya oyun yazarı olmak istiyordum. Muhsin Ertuğrul bana tiyatro sevgisini katmıştır. O arada İstanbul Üniversitesine devam ettim. 1950?de gazeteciliğe başladım. Dünyada hemen hemen gitmediğim yer kalmadı, çekmediğim fotoğraf. Bir çok ödül aldım, devlet sanatçılığı ödülü de buna dahil.
Önceleri hikaye de yazardım. Ama sonra fotoğrafla daha çok şey anlatabildiğimi gördüm. Benim fotoğraflarımda anlayanlar için tiyatro hala vardır. Film gibidir fotoğraflarım. Arka plan, ön plan, kompozisyon görürsün. Mana görürsün. Ben hikâyeciliği fotoğraflarda sürdürüyorum.
Fotoğraf bir kere sanat falan değildir. Fotoğraf görülen bir şeyin zapta kayda geçmesidir. Fotoğraf meselesi bir arşiv meselesidir. Arşiv; kaybolmasın, yitmesin, bitmesin, gene bakayım, gene göreyim diye. Onun için fotoğraf bir alettir, makinedir onunla hayatı yakalarsın hayatı yakalamak da arşiv yapmandan çok daha mühimdir. Bir arşiv bir dünyayı getirir. Fotoğraf makinesinin icadı bunun içindir.
Benim yaşadığım İstanbul zaten İstanbul değildi. Aslında ben de İstanbul?u görmedim. İstanbul zaten bitmişti. İstanbul Pera?da bitti. Bizanslılar 1917?de Rus İhtilali olduğunda buraya beyaz Ruslar geldi, Asmalı Mescit kuruldu, orada bohem hayat başladı, herkes oraya daldı, Markiz açıldı falan ama hayat bitti. Bugüne baktığında Lebon diye sadece pastane kalmıştır. İnsanlar zamanla kendilerini bitiriyorlar, onun için biz İstanbul?un ölüsünü görüyoruz, ölü İstanbul?un üstünde geziyoruz.
Benim bildiğim İstanbul, fotoğrafçı Abdullah Biraderler?in zamanındakinden hemen biraz sonrasıdır. Gerisi bir şey değildir. Bir de benim dediğim gözle İstanbullu adam yok. İstanbul?da fotoğraf çekmiyorlar ızdırap çekiyorlar. İstanbul ızdırabı çekiyorlar. Çünkü kaçırdıkları İstanbul?u bulamıyorlar.
Sokağa çıktığım zaman o eski İstanbul?u arıyorum ben ama yok. Nerede bu İstanbul, denize düşmüş. Sevdiğin İstanbul nedir? Salacak?ta bir apartman veya bir bahçe var, onun arkasında bir konak var, oradan kör kedi çıkar veya ufak bir kedi yavrusu çıkar camdan atlar aşağıya.
İnsan neye memleketim der? Çünkü orada camdan gördüğü kıza âşık olmuştur, bu tip hatıraların yan yana gelişiyle memleket doğar, onun için herkes memleketinde doğduğu yerde ölmek ister. Çünkü hatıraları oradadır yani, orada var olacağını düşünür, ben de şimdi fotoğraf çekmeye giderken o var olmasını istediğim şeyleri arıyorum ve bulamıyorum. Hayatın temposu değişti.
Afrodisias?a gittiğimde insanlar adeta 21. yüzyılda Roma?yı yaşıyordu. Adnan Menderes?in baraj açılışını çekmeye gitmiştim. Sonra kaybolduk. Yolu bulmaya çalışırken koca koca kayaların içinden geçtik sonra bir ışık gördük meğer kahveymiş, saat on birdi, lüks aydınlatmasında iki üç insan, odun sobası var, pişpirik oynuyorlar. Roma şapitoları, sütunları üzerinde almışlar masa diye kullanıyorlar kahvede. O gece orada kaldık. Dedim burada muhakkak bir şey var. Şapitoları falan kahvenin içinde görünce, nasıl bir yer burası diyerek her tarafı gezmeye başladım.
Çocuklar arkama takıldı, abi gel burada da taş var, bir bakıyorsun boynuna kadar gömülü heykel toprakta kalmış kafası dışarıda. Evde bir tane sütun üstünde Afrodit?in bir şeyi var. Bir adam, ineğin yanında sigara içiyor. Oturduğu yer bir şapito. Bunları çektim. Hayat mecmuasına götürdüm. Hepsi birden, ?Gider dağın taşın fotoğrafını çekersin, Türkan Şoray?ın fotoğrafını falan çek de kapak yapalım.? dedi. Türk basınının hali budur. Bugün de böyle.
Edebiyatçıların çoğu benim arkadaşımdı, her gece Sabahattin Eyüboğlu grubu vardı. Entelektüel bir hayat vardı. İnsanlar birbirlerinin evine gider edebiyat konuşurlardı. Şimdi futbol maçı konuşuyorlar.
Necip Fazıl Kısakürek, dünyada gelmiş geçmiş en büyük şairdir, fakat çok tehlikeli biridir. Orhan Veli Kanık arkadaşımdır, sarhoşken belediyenin açtığı lağım çukuruna düşüp öldü. Orhan Kemal de arkadaşımdı. 6-7 Eylül günü sokakta yürüdüğümüz babası Güney?in İstiklal Mahkemeleri başkanıydı. Atatürk?ten kaçıp gitmiştir. Bedri Rahmi Eyüboğlu da haftanın üç günü birlikte olduğum adamlardan. Fikret Mualla, dünyanın en iyi adamıdır. Sabahattin Eyüboğlu hocamızdı bizim. Onların içinde yaşadım. Onlara gidip de röportaj yapmama gerek yoktu.
İnsan her eserini sever ama özel olanı mutlaka vardır. Sirkeci?de çektiğim bir fotoğraf var. Sirkeci?de bir tramvayın önünde at arabasını çeken arabacı fotoğrafımı çok severim. Tam anında çekilmiş bir fotoğraftır, denk gelmiş ve ben de uyanık davranmışımdır orada. Anlık bir olaydır. Bir saniye geç kalsam o fotoğraf olmazdı. Bir dakika, öylesine uzun bir süredir ki fotoğraf çeken için. Bunu ancak bu işle uğraşan bilir. Eski İstanbul fotoğrafları da önemlidir. Ben çekmeseydim olmayacaktı. Eski İstanbul?u çekmiş olmak İstanbul?un yok olmasının önüne geçti. Kendisi yok ama fotoğrafı var.
Artık herkes aynı. İnsanlar çok renksiz, renksizleştiler iyice. Eskiden mahalle diye bir şey vardı, meydanda manav vardı, nalbant vardı, ayakkabılarımızı tamir eden insanlar vardı. İnsanlar muhabbet ederlerdi sokaklara oturup? İnsanların bir arada bulunma zamanları azaldı. Şimdi sokaklarda otomobil parkından başka bir şey yok. Artık doğal hayat kayboldu. Her taraf maden duvar. Herkes maden kutuların içinde. Hava yok. Sinirler alışıyor. Çocuklar ona göre doğuyor.
Memleket sadece bir bayrak, bir marş değildir. Yaşadığın topraklardır. İnsanlar yaşadıkları topraklarda gömülmek isterler.
Babam bir gün bana ?Beni niçin doğduğum memlekete götürmüyorsun?? diye sordu. Neresiydi gitmek istediği yer? Şebinkarahisar? Gittik, doğduğu köyü aradık, bulduk. Hayatındaki en önemli ?mantrası? bu oldu.
Alfred Hitchcock ile yaptığımız çalışmayı unutamam. Onun çekimi biraz sıkıntılı olmuştu. Ayaklarını ön plana alarak bir fotoğraf çekmek istedim. Hitchcock da rejisör falan olduğu için, fotoğraf işlerini de iyi biliyor. Karşımda kurnazca hareketler yapıyor. Sabah 11.00?de başladığımız çalışma hiç unutmuyorum akşam 5?te bitti. Bana kızdı başlarda, sevmedi ama sonra alıştık birbirimize. Şakalaşmaya başladık. Baktı ki, ben ondan daha matrak biriyim, rahat rahat çalıştık sonra. Ben de içimden: ?Yahu ben, Picasso?larla falan çalışıyorum. Sen de kim oluyorsun? Sen Hitchkock isen ben de Ara Güler?im.? diyorum.
Ben kendim uğraşıp uğraşıp görüşememiştim Picasso?yla. Herif yanına adam sokmuyor. Yoksa resim yapamaz. Bizim yayınevi kitabını basacakti. Patron da meyhane arkadaşım, ?Beni götürmezsen konuşmam seninle? dedim. Öyle gittim. Picasso da sevdi beni, ?Sen benim bu kadar fotoğrafımı çekiyorsun, ben de senin resmini çizeyim? dedi. Türkiye?de bir adet orijinal Picasso var, benim evde.
Dali?nin Paris?te oteline gittim, 101 numarada kalıyormuş. Kapısını açtım, bana bakıyor; ?Niye benim fotoğrafımı çekmek istiyorsun?? dedi. ?Çok meşhursun da onun için.? dedim. ?Benim dakikam 25 bin dolardır.? dedi. ?Güzel ama ben bir dakikada fotoğraf çekemem ki!? dedim. Beni tuttuğu gibi dışarı attı. O akşam bir Yahudi arkadaşımla yemeğe gittim.?Dali beni dışarı attı.? dedim, ?O benim vaftiz babam.? dedi. ?Ama sen Yahudi?sin o Hıristiyan nasıl olur?? dedim. ?Sen karışma.? dedi, gitti konuştu. Ertesi sabah saat 11?de gittik. Dali bana bakıyor ben ona. ?Senin fotoğrafını çekmeliyim. Adamakıllı bir fotoğrafın yok.? dedim. ?Kimse yokken gel.? dedi. Ertesi gün saat onda gittim, üç gazeteci daha geldi. ?Hani benden başka kimse olmayacaktı.? dedim. ?Dur ben onları hemen salarım.? dedi. Elinde de gümüş saplı bir baston var. ?Bilin bakalım, ziftin formülü nedir?? dedi. Kimse bilemedi. Formülü kafadan attı. ?Benim adım Salvador Dali, bu bastonu ziftin içine sokar çıkarırım. Beş kuruşluk baston olur 50 bin dolar. Sen bunu yaparsan deli derler. Şimdi dediğimden ne anladınsa git onu yaz.? dedi. Üçünü birden toplayıp dışarı attı. O fotoğrafları o gün çektim.
Fotoğraf çekmek isteyenlere ise tavsiyesi şöyle Ara Güler'in: 'Önce bu memleketi anlamak lazım. Bu memleketi anlamak içinse kültürlü olmak lazım. Dokuz tane medeniyeti bilmek gerekiyor. Urartu'yu, Sümer'i, hepsini bilmeli. Enternasyonal dünyada bütün bunların bilinmesi gerekiyor'
Kaynaklar: leblebitozu.com/NTV
Enpolitik.com/Hanzade Karaşın
