Cumhuriyet?in 10?uncu yıldönümünde harman yerinde çıkan yangında yok olan ve Gazi Mustafa Kemal Atatürk?ün önce yeniden yapımına ilişkin yazılı emri, ardından da kendi cebinden bin lira vererek destek sağladığı Antalya?nın Akseki ilçesi Cevizli Mahallesi?ndeki 'cumbalı' ve 'düğmeli evler' tarihe ışık tutuyor.
Başbakanlık Cumhuriyet Arşivlerine göre, Cumhuriyetin 10. yıl kutlamalarında o dönemde nahiye olan Cevizli?de Hasan Onbaşı oğlu Durmuş?un hanesinde kazaen yangın çıktı. Evlerin çok sık ve üzerlerinin tahta kaplı olması ve şiddetli rüzgar nedeniyle 105 ev, 60 samanlık, 3 dükkan, 3 köy odası bir cami yanarken 470 kişi evsiz kaldı.
Atatürk?ün yazılı emriyle harekete geçildi
1999-2004 yılları arasında Cevizli Belediye Başkanlığı yapan Rıfat Özkan, 1933 yılında Cevizli?nin çok kötü bir yangın geçirdiğini belirterek Akseki?nin yetiştirmiş olduğu milletvekili Rasih Kaplan?ın bizzat ilgileriyle Cevizli?de Türkiye?de ilk şehir imar planının uygulanmasına Atatürk tarafından emir verildiğini ve şu andaki yapılaşmanın da Atatürk?ün eseri olduğunu söyledi.
Özkan, '1933 yılında Cevizli kasabasında Cumhuriyet Bayramı kutlamalarında okulda yapılan bir müsamerede Cevizli?de Hasan Onbaşı oğlu Durmuş?un hanesinde yangın çıkıyor. Bu yangın müsamerenin coşkusu ve halkın kapalı alanda olması nedeniyle yangın geç duyuluyor. Dışarıda rüzgarın da etkisiyle Cevizli?de 140?a yakın ev ve samanlık tamamen yanıyor. Bu yangını Aksekili olan o dönemin milletvekillerinden 35 yıl aralıksız Antalya Milletvekilliği yapan Rasih Kaplan tarafından Atatürk?e duyuruyor. Atatürk ?Benim fedakar halkım neyin uhdesinden gelmedi ki bunun uhdesinden gelmesin? diyerek cebinden bin lira da para vererek zamanın başbakanı İsmet İnönü?ye emir veriyor. Rasih Kaplan vasıtası ile 105 düğmeli evin planlı bir şekilde 2 yılda yapılarak hak sahiplerine kura ile teslim edilmesini sağladı. Türkiye?de ilk şehir imar planı da böylelikle 1933 yılında ülkemizde şehir imar plancısı ve harita mühendisi yokken teknik elemanlar toplanarak Türkiye?de ilk şehir imar planını Cevizli kasabasında uygulamış oluyorlar' dedi.
Kültür mirası olarak koruma altına alındı
1933 yılında yapılan 105 evden gelişen süreç içerisinde bazılarının yıprandığını söyleyen Özkan, 'Geriye bugün tescilli 59 ev kaldı. Antalya Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu kararınca 2002 yılında bu evler kültür mirası sayılarak koruma altına alındı. Tescilli bu evler ile Cevizli Tarihi Kentler Birliği?ne üye olmuştur. Cevizli?de aynı zamanda arkeloloji ve kentsel sit alanı mevcuttur' diye konuştu. Cevizli Mahalle Muhtarı Harun Çınar, doğası ve mimarisiyle dikkati çeken bölgeye yerli ve yabancı turistlerin ilgi gösterdiklerini söyledi.
59 tescilli ev
Cevizli?nin tarihin farklı dönemlerine tanıklık eden, Atatürk?ün bizzat kendi eliyle imarını ve ev planlarını çizdiği bir Atatürk kenti olduğunu belirten Çınar, beldede arkeolojik ve kentsel sit alanları ile 59 tescilli kültürel taşınmaz bulunduğunu söyledi. Ortadoğu Teknik Üniversitesi Mimarlık bölümünden aldıkları bilgiye göre Atatürk?ün çizdiği ilk ve son şehir planının Cevizli olduğunu söyleyen Çınar, 'Cevizli?nin Safranbolu?dan, Beypazarı?ndan farkı yoktur' diye konuştu.
