Ekonomide vatandaşın belini en çok büken şüphesiz doğalgaz kalemi oluyor. Hele hele doğalgaza yapılan üst üste yüzde 15'e varan zamlarla kışa alternatif yakıt bile arayan vatandaş, her fırsatta tepkisini dile getiriyor.
Karar ekonomi yazarı İbrahim Kahveci, milyonların merak ettiği ve şikayetçi olduğu doğalgaz zammını detayları ile bugünkü köşesinde anlatıyor. Hesap biraz karışık gelse de Kahveci, sonuç olarak zamma asıl konunun BOTAŞ'ın tahsil etmediği veya edemediği alacaklar olduğunu, yapılan zamların büyük oranda tahsilat zammı olduğunu söylüyor.
İşte Kahveci'nin 'Tahsilat zammı' başlıklı yazısı:
'12 Haziran günü ?BOTAŞ?ın devasa borçları ve elektrik zammı? başlıklı bir yazımız vardı.
O yazıdan iki alıntı yapayım:
1- ?BOTAŞ?ın 2016 yılında 10 milyar 087 milyon lira olan toplam borcu 2017 yılında sadece ve sadece 10 milyar 240 milyon liraya çıkıyor. Ne oluyorsa 2018 yılında oluyor ve BOTAŞ?ın toplam borçları 10,2 milyar liradan 26,6 milyar liraya yükseliyor.?
2- ?Sorunun kâr/zarardan daha öte bir nakit döngüsü olduğunu belirtmem gerekiyor. Yani BOTAŞ zarar ettiği için borçlanmıyor. Nakit döngüsünü sağlayamadığı için borçlanıyor.?
Yazıdan alıntı yapıyorum, çünkü BOTAŞ o yazıyı yazmamın ardından 2018 yılı bilanço ve gelir tablosunu yayından kaldırdı.
Şimdi bazı eski bilgilerden devam edeyim. BOTAŞ?ın ticari alacakları 2018 yılında 4,9 milyar liradan 13,7 milyar liraya yükseliyor. Çünkü mal sattığı alıcılardan tahsilat sorunu var. Ya da artık vadeli satışı tercih ediyor. Ama BOTAŞ?ın hangi alıcılarından tahsilat yapmadığını bilemiyoruz.
Yine BOTAŞ?ın kamudan sayılan ?Devreden KDV? konusunda da sorunu var. Buradaki artışta 2 milyar lira. BOTAŞ?ın iştiraklerinden alacak tutarı da 2,1 milyar lira artarak 4,4 milyar liraya yükseliyor.
Kısaca ciddi bir tahsilat sorunu yaşanıyor. Ve bu sorun nedeniyle BOTAŞ?ın sadece 2018 yılında borçları 10,2 milyar liradan 26,6 milyar liraya yükseliyor.
***
2015 yılında 2 milyar 463 milyon lira brüt satış kârı elde eden BOTAŞ, 2016 yılında da 8 milyar 110 milyon TL brüt satış kârı elde ediyor. Kısaca ithal ettiği gazı yurtiçinde daha pahalı satarak kârlılık oranını artırıyor.
2017 yılında ise seçimler devreye giriyor ve yapılması gereken zam yapılmadığı için brüt satıştan 1 milyar 862 milyon lira zarar ediliyor. Bu zarar satın alınan gaz fiyatındaki artış yanında asıl kur artışından kaynaklanıyor.
2015 yılında Brent türü petrol fiyat ortalaması 53,7 usd ve bin metreküp gaz fiyatı 240 dolar. Ortalama dolar kurunun 2,72 olduğu bu yılda bin metreküp gaz ithalat fiyatı TL bazında 654 lira etmektedir.
2016 yılında petrol fiyatındaki hızlı düşüş ve bir önceki yıl yaşanmaya başlayan düşüşün gaz fiyatını 163 dolara çekmesi nedeniyle, dolar kuru 3,02 liraya çıkmasına rağmen TL bazında ithalat fiyatı (bin metreküpte) 654 liradan 491 liraya geriliyor.
Doğalgaz konusunda çalışmaları ile tanıdığım arkadaşım İnan Şahin?in de yolladığı bilgilerle karşılaştırdığımda BOTAŞ?ın gaz satış fiyatında 2016 yılında ciddi bir indirim olmuyor. BOTAŞ gaz satış fiyatında üç ayrı fiyat belirliyor. İşte o liste:
2015-16 ortalama konut satış fiyatı (TL/1000SM3) 0,848 liradan 0,827 liraya
2015-16 ortalama sanayiye satış fiyatı 0,782liradan 0,763 liraya.
2015-16 ortalama elektrik santrallerine satış fiyatı 0,782 liradan 0,763 liraya düşüyor:
İthalat fiyatının TL bazında bile yüzde 25 düştüğü bir yılda, BOTAŞ yurtiçi gaz satış fiyatını sadece yüzde 2,5 düşürüyor ve sonuçta 8,1 milyar lira ile Türkiye?nin en çok kâr eden şirketi oluyor.
***
Ağustos ayı itibariyle BOTAŞ konutlara sattığı gaz fiyatını 1,06 lira, sanayiye sattığı gaz fiyatını 1,55 lira ve elektrik üretim şirketlerine sattığı gaz fiyatını da 1,65 liraya yükseltmiş oldu. Bu tabloya göre 2016 sonuna göre gaz fiyatlarına ortalama yüzde 81,1 zam yapıldı.
Henüz son konut zam fiyatının listeye alınmadığı bu tabloda asıl büyük zam sanayiye satılan ve elektrik üretim santrallerine yapılan zam etkili oldu.
2016 yılında TL bazında 491 lira olan doğalgaz ithalat fiyatı 2018 yılında bin 317 liraya çıkarak büyük bir maliyet oluşturdu. Nitekim BOTAŞ 2018 yılında 2,5 milyar lira dönem zararı açıklıyor. (Keşke brüt zararı da görebilseydik)
Fakat 2019 yılı ilk 8 aylık sonuçlara göre ortalama gaz ithalat fiyatı 995 liraya geri düşüyor. Burada petrol fiyatlarını geriden takip eden bir gaz fiyat düşüşü söz konusu. Hatta son aylarda yaşanan düşüşle gaz faturası 1000 metreküpte 730 liraya iniyor.
Bunun anlamı şu: Çok yüksek kâr elde edilen 2016 yılı ortalamasına göre 2019 yılı ilk sekiz aylık ithalat fiyat dengesi maksimum yüzde 103?lik bir zammın yeterli olacağını gösteriyor. Hatta az bir miktar zarar edilen 2017 yılına göre ise yüzde 35?lik bir zammın yeterli olacağına işaret ediyor.
Oysa biz 2017 ortalamasına göre konutta satılan gaza yüzde 38,9 (Son 15?lik zam hariç), sanayide satılan gaza yüzde 120,1 ve elektrik üretim santrallerine satılan gaza yüzde 132,7 zam yaptık bile. Bu zamların ortalaması ise yüzde 95,7 etmektedir.
TÜİK?in konut ve sanayi (termik santraller dahil) için açıkladığı endekslere göre 2017 yılı ortalama fiyata göre ağustos ayında doğalgaz fiyat artışları:
Konutta 1,1282 liradan yüzde 41,9 artışla 1,6013 liraya arttı.
Sanayide ise yapılan ortalama fiyat artışı yüzde 93,1?e ulaştı.
***
Çok karışık oldu biliyorum. Ama konu çok çetrefilli olduğundan tek tek açıklamaya çalıştım. İthal edilen gaz fiyatı ve TL karşılıkları ile BOTAŞ?ın bilançolarını ele aldığımızda yapılan son zamların aslında bu kadar yüksek olmasının nedeni görülmüyor.
Bu zamların bir kısmı kur artışı etkisi ile yapılmış olması doğaldır. Ama bir başka nedeni de BOTAŞ?ın tahsil edemediği veya etmediği gaz alacaklarından doğan tahsilat sorununu gidermeye yöneliktir. Kısaca bir öder bir bakar, kıyamet ondan kopar. İşin özeti budur.'
