Son yüzyılın en büyük yazarlarından, Türk Dünyasının ve 'Bozkırın Bilgesi' Cengiz Aytmatov, vefatının 12. sene-i devriyesinde saygı ile anılıyor.
Dünyanın sayılı yazarlarından biri olan Cengiz Aytmatov'un eserleri 157 dile çevrilmiş, hikayelerinde halkının değerlerini, dertlerini, varsa onun içindeki çürümeyi anlatmıştır. Aytmatov'un yazılarının en önemli özelliği, özüne bağlılık, kendinden, halkından, coğrafyasından haberdar olmak olmuştur.
'İnsan her şeyi anlatamaz, zaten kelimeler de her şeyi anlatmaya yetmez.' (Cengiz Aytmatov)
Okurun hissiyatına dokunmak isteyen; insanın çok derinlere gömdüğü ve çoğu zaman varlığını unuttuğu hislerine bir ok atan yazar, Stalin dönemindeki işkenceleri de büyük bir ustalıkla işlemiştir. Aytmatov'un babası Stalin döneminde 1937 yılında kurşuna dizilen binlerce insandan biridir. Buna rağmen eserlerinde dönemini iyisiyle kötüsüyle anlatmayı tercih eder.
Gün olur asra bedel ve onun sonradan yayınlanan bir yan hikayesi olan 'Cengiz Han'a Küsen Bulut' kitaplarında Sovyet dönemi baskılarını anlatırken, 'Cemile', 'Selvi Boylum Al Yazmalım' eserlerinde aşkı, 'Beyaz Gemi' ve 'Deniz Kıyısında Koşan Ala Köpek' kitaplarında ise çocukluğun tadını anlatır. Aytmatov hepsinin yanında hemen her kitabında güçlü kadınları anlatır. Güçlü kadın tablosu en belirgin 'Toprak Ana' kitabındaki 'Tolunay' karakteri ile ortaya çıkmıştır.
'İşte oğlum atalarımız; zenginliğin sonunda kendini beğenme, kendini beğenmenin sonunda da çılgınlık gelir derlerdi.' (Aytmatov)
Eserlerini mitoloji ve folklorik unsurlarla zenginleştiren yazarın en çok etkilendiği şey hiç şüphesiz Türk mitolojisi olmuştur. Çünkü yaşadığı toplum efsaneler ve masallar üretmeye oldukça elverişlidir. Destanlar, efsaneler, halk hikayeleri ve masalları eserlerinde ustaca işlemiştir. Bunları doğrudan vermemiş kendine ait üslup tarzı sayesinde kaynaştırarak dolaylı yoldan anlatmıştır.
Romanlarında hayvanlara da yer veren Cengiz Aytmatov hayvanların psikolojilerini de başarılı bir şekilde eserlerine yansıtmıştır. Özellikle Türk kültüründe önemli bir yeri olan at ve kurt gibi hayvanlara eserlerinde yer vermiştir.
'Asıl mesele de bu işte. Zaman ne kadar geçerse geçsin, bazı konularda hiçbir şeyi değiştirmez. Elinden malını mülkünü, varını yoğunu alsalar, bundan ölmezsin. Bunları yine edinebilirsin. Ama senin onurunu kırar, ruhunu öldürürlerse, işte buna çare yoktur...'
Türk dünyasının ünlü Kırgız yazarı Cengiz Aytmatov'un kız kardeşi Roza Aytmatova, ağabeyinin hayalinin Türk dünyasının birleşmesi olduğunu belirterek, 'Onun en önemli hayallerinden biri, eserlerine de yansıttığı gibi dünyadaki barış. Onun en önemli düşüncesi insan olmaktı.' diyor...
Kardeşinin ailesine çok düşkün olduğunu ve onları hep yakından takip ettiğini kaydeden Aytmatova, 'Ağabeyim düşüncelerini hiçbir zaman ailevi meselelere karıştırmadı. Onun en önemli hayallerinden biri, eserlerine de yansıttığı gibi dünyadaki barış. Onun en önemli düşüncesi insan olmaktı. Dünyada barış olsun, kardeşler arasında barış olsun, birlik dirlik olsun isterdi. Bunun üzerinde çok düşünürdü. Bu düşüncelerini eserlerine yansıtmaya çalışırdı, yansıtmıştı da. İnsanlığa çok önem verirdi.' ifadelerini kullanıyor.
Eserleri Türkçe'nin yanı sıra 150'den fazla dile tercüme edilerek milyonlarca baskıya ulaşan Aytmatov, 1958'de Kırgız Yazarlar Birliği Prezidyumu üyeliğine, 1962'de de Kırgız Sinematografi İşçileri Birliği birinci sekreterliğine getirildi.
'Bir dal kırılmış ne çıkar, yeter ki çınarın gövdesi sağlam kalsın.' (Cengiz Aytmatov)
Cengiz Aytmatov 1966'da SSCB Yüksek Sovyet'i üyeliğine seçildikten sonra da 1967'de SSCB Yazarlar Birliği Yürütme Kurulu üyesi olan ünlü yazar, 1968'de Sovyet Devlet Edebiyat Ödülü'nü aldı.
Son yıllarda politikaya da atılan Aytmatov, Kırgızistan Meclisi'nde Talas Bölgesi Milletvekilliğinin yanı sıra Kırgızistan'ın Benelux Devletleri büyükelçiliğini de yapmıştır. Uluslararası Cengiz Aytmatov Vakfı Onur Başkanlığı'nın yanı sıra 'Diyalog Avrasya' dergisinin yayın kurulu üyeliğini de yapan Aytmatov, uluslararası diyalog çalışmalarıyla da tanınmaktadır. Ünlü Kırgız Yazar Aytmatov, böbrek yetmezliği sonucu tedavi gördüğü Almanya'nın Nünberg kentindeki hastanede 10 Haziran 2008 günü hayatını kaybetti.
'Bu insanlar niye böyledir ? Niçin bazıları çok iyi, bazıları çok kötü oluyor? Niçin herkesin korktuğu, çekindiği insanlar var, bir de kimsenin korkutamadıkları!' (Cengiz Aytmatov)
Kırgızistan Devlet Başkanlığı Basın Sözcüsü Dosalı Esenaliyev, yaptığı açıklamada, Almanya'nın Nünberg kentinde tedavi gören Cengiz Aytmatov'un hayatını kaybettiğini bildirdi. Esenaliyev, yazarın ölümü ile ilgili olarak Devlet Başkanı Kurmanbek Bakiyev'in bilgilendirildiğini söyledi. Solunum cihazına bağlı olarak yoğun bakımda tutulan yazarın sağlık durumunun 10 Haziran 2008 günü kritik durumuna geldiği ifade edilmişti. Cengiz Aytmatov Aytmatov, bir Rus televizyon kanalının belgesel çekimleri için gittiği Tataristan'ın başkenti Kazan'da 16 Mayıs'ta ani böbrek rahatsızlığı geçirmesi üzerine hastaneye kaldırılmıştı. 79 yaşındaki yazar, 18 Mayıs'ta ambulans uçakla Almanya'ya nakledilmişti. Kırgızistan'da 2008 yılı, Cengiz Aytmatov yılı ilan edilmişti.
Eserleri;
Dağlar Devrildiğinde-Ebedi Nişanlı (Son romanı - 2007)
Darağacı - Dişi kurdun Rüyaları (1988)
Gün Olur Asra Bedel ,(Kırgız Türkçesi ),(Rusça И дольше века длится день, 1980),
Fuji-Yama (Восхождение на Фудзияму, Fuji Dağının Tepesi 1973)
Beyaz Gemi (Kırgız Türkçesi, Ак кеме : Ak Keme) (RusçaБелый пароход, 1973)
Selvi Boylum Al Yazmalım , (1963)
Elveda Gülsarı (Прощай, Гульсары, 1963)
Dağlar ve Steplerden Masallar (Повести гор и степей, 1963)
İlk Öğretmenim (Первый учитель, 1962)
Cemile (Kırgız Türkçesi Жамийла, Rusça Джамиля, 1958)
Yüzyüze (Лицом к лицу, 1957)
Zorlu Geçit (1956)
Toprak Ana (1963)
Cengiz Han'a Küsen Bulut (1990)
Çocukluğum
Kızıl Elma (1964) (Hikâye)
İlk Turnalar
Elveda Gülsarı (1963)
Deniz Kıyısında Koşan Ala Köpek
Sultan Murat
Dişi Kurdun Rüyaları (1986)
Kassandra Damgası (1995)
kaynak: enpolitik/vikipedia
haber: Melek S. Tunç
