Türkiye’de alım gücü her geçen gün düşüyor. Özellikle ithal ağırlıklı bir ülke haline gelen Türkiye de iğneden ipliğe neredeyse her şey kurun seyrine bağlı. Ekonomi yönetiminin aldığı kararlarla birlikte kurdaki artış TL’deki sancı bitmezken, her hafta vatandaşlar yeni bir zirveyle güne başlıyor. Her ay politika faizi düşerken, enflasyon da tam tersi oranda artış kaydediyor. Böylece vatandaş domatese bile ulaşmakta zorluk çekiyor. Dolar/TL kuru her gün yeni zirveleri test ederken, enflasyon artmaya fiyatlama davranışları bozulmaya ve tüketici güveni azalmaya devam ediyor.
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) Kasım ayına ilişkin tüketici güven endeksini açıkladı. Türkiye İstatistik Kurumu ve Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) işbirliği ile yürütülen tüketici eğilim anketi sonuçlarından hesaplanan mevsim etkilerinden arındırılmış tüketici güven endeksi, Kasım ayında bir önceki aya göre yüzde 7,3 oranında azaldı. Ekim ayında 76,8 olan endeks, Kasım’da 71,1 seviyesine geriledi. Böylelikle 2004 tarihinden bu yana tutulan endekste en düşük seviye kaydedildi. Tüketici güveni ve geleceğe yönelik beklentilerin kötüleşmesinde TL’deki kayıplar önemli rol oynadı. Türkiye’de faizlerin dünyanın aksine son üç ayda 400 baz puan düşürülmesiyle dolar 11 lira seviyelerini aşarken, enflasyon yükseliş eğilimini sürdürüyor.
Geçen 12 aylık döneme göre mevcut dönemde hanenin maddi durumu endeksi ekim ayında 60,7 iken, kasım ayında yüzde 7,5 oranında azalarak 56,1’e geriledi. Gelecek 12 aylık döneme ilişkin hanenin maddi durum beklentisi endeksi ekim ayında 75,6 iken, kasım ayında yüzde 8,8 oranında azalarak 68,9’a indi. Gelecek 12 aylık döneme ilişkin genel ekonomik durum beklentisi endeksi ekim ayında 74,2 iken, kasım ayında yüzde 8,1 oranında azalarak 68,2 seviyesine geldi. Dayanıklı tüketim mallarına harcama yapma düşüncesi endeksi ise 91,4 oldu. Geçen 12 aylık döneme göre gelecek 12 aylık dönemde dayanıklı tüketim mallarına harcama yapma düşüncesi endeksi ekim ayında 96,6 iken, kasım ayında yüzde 5,4 oranında azalarak 91,4’e düştü.
2012’DEN BERİ EN DİP NOKTADA
Tüketici güven endeksi verilerini sosyal medya hesabı üzerinden değerlendiren ekonomist Mustafa Sönmez yarın açıklanacak sektörel endekste de aynı düşüşün gözleneceğini vurgulayarak “İktidara güvensizliğin ifadesi: Tüketici güven endeksi, Kasım ayında bir önceki aya göre 7,3 puan birden azaldı; Ekim ayında 76,8 olan endeks, Kasım ayında 71,1 oldu. Tüketici güveni, bu ölçümün yapıldığı 2012’den bu yana en dip noktada. AK Parti’ye güvensizliğin hızla arttığının ifadesidir bu. Açıklanan tüketici güveninin 1 ayda 7 puan inişle tüm AK Parti zamanlarının en kötü noktasına inmiş olması, çok önemli. Tüm seçim anketlerinin ifade ettiğinden daha önemli. Saray büyük çöküş içinde. Muhalefet acil seçim çağrılarını artırmalı. ‘Tüketici güveni’ diye tanımlanan seçmenin iktidara dair hissiyatı, hiç böyle dibe vurmamıştı” dedi.
NE OTOMOBİL NE DE EV ALMA UMUDU KALDI
200 puan üzerinden hesaplanan tüketici güven endeksinde Kasım ayında yaşanan şokun kur kaynaklı olduğunu ekonomistler de belirtiyor. 71,1 ile tarihinin en kötü ve en düşük değerini alan endeks karşısında analistler “Artık bu 3-4 ay daha dişinizi sıkın ile geçmez” yorumunu yapıyor. Öte yandan endeks incelendiğinde vatandaşların zorunlu ihtiyaçlarında hayal olduğu görülüyor. Özellikle gelecek 12 ayda konut ve otomobil umudunu yitiren vatandaşlar tablo karşısında maaşlarda da artış bekliyor. Gelecek 12 ayda ev alma beklentisi yüzde 8,9 otomobil alma beklentisi yüzde 11,2 düştü. Ocak ayında da beklentiler yüzde 10,7 ile yüzde 15,8 olarak gerçekleşmişti.
AĞBAL İLE YÜKSELDİ KAVCIOĞLU GELDİ DÜŞTÜ
Analist Tunç Şatıroğlu da dikkat çeken bir grafiği paylaştı. Güvenin değişimlerden sonra düşüşe geçtiğini anlatan Şatıroğlu şu paylaşımı yaptı:
“Grafikte Naci Ağbal varken Tüketici Güven Endeksi’nin yükseldiği ancak Şahap Kavcıoğlu geldikten sonra düşüşe geçtiği görülüyor. Güven vermediğini artık TÜİK sonuçları da gösteriyor.”
‘TÜİK BİLE DÜŞÜŞÜ YANSITMAK ZORUNDA KALDI’
Kurun zirvede, tüketici güveninin ise dipte olduğunu söyleyen Demokrat Parti Genel Başkan Yardımcısı ve Ekonomik İşler Başkanı Bülent Şahinalp “TÜİK ve TCMB işbirliği ile yürütülen tüketici eğilim anketi sonuçlarına göre, Kasım ayında Tüketici güven endeksi, aylık bazda yüzde 7,3 oranında azaldı. Ekim ayında 76,8 olan endeks, Kasım ayında 71,1 ile tarihi en düşük seviyeye indi” dedi. CHP İstanbul Milletvekili Dr. Sibel Özdemir ise “Uluslararası-ulusal yatırımcılar gibi tüketicilerde de ekonomiye güven hızla düşüyor. TÜİK bile düşüşü yansıtmak zorunda kalmış; Ekim ayında 76,8 olan tüketici güven endeksi kasım ayında tarihin en düşük seviyesi olan 71,1’e geriledi. Muhalefetin çözüm önerileri dikkate alınmalı” değerlendirmesini yaptı.
‘DÖVİZDEKİ ARTIŞ GÜVENİ ETKİLEDİ’
Güven endeksinde TL’deki değer kaybına değinen Ekonomist Mahfi Eğilmez “Kişilerin kendi durumuna ve genel ekonomik duruma olan bakışlarını değerlendiren Tüketici Güven Endeksi Kasım ayında sert bir düşüş gösterdi. Belli ki TL’nin yabancı paralar karşısındaki durumu kişilerin değerlendirmelerini en çok etkileyen gösterge” değerlendirmesini yaptı. Ekonomist Dr. M. Murat Kubilay ise “Tüketici güven endeksi 71,1 oranıyla tüm zamanların en düşük değerine indi. Endeksin 100 değil 200 üzerinden hesaplandığını hemen belirteyim. Dolar kurunda yaşanan atağın beklentiler ve güvendeki etkisi aşikar. Bakalım bu ortamda, TCMB aralık ayında ne yapacak?” paylaşımında bulundu.
‘STOKLANABİLİR TÜKETİM MALLARINA YÖNELİM OLABİLİR’
İnsanların geleceğe ilişkin beklentileri çok olumsuz diyen ekonomist Hayri Kozanoğlu “Tüketici güveni Kasım’da tam dibe vurdu. Bu ortamda hizmetlere olan talep düşer. Kuaföre, spor salonuna, kafeye daha seyrek gidilir. Düşen satın alma gücü sabun, yağ, deterjan, içki gibi stoklanabilir tüketim mallarına yönelir” ifadelerini kullandı. Bu koşullarda partizan olmayan AK Parti ve MHP’lilerin uzaklaşmasıyla iktidar oylarının düşmesi muhtemel diyen Siyaset Bilimci Nezih Onur Kuru da “Tüketici Güven Endeksi 200 puan üzerinden 71.1’e düştü (Bugüne kadar ölçülen en düşük rakam) Döviz ve enflasyonun tırmanması tüketicide karamsarlığı artırmış görünüyor” paylaşımını yaptı.
‘PARLAMENTER SİSTEMDE ORTALAMA 92’
İyi Parti Ekonomi Politikaları Başkan Yardımcısı Özcan Kadıoğlu Parlamenter sistem ile Partili Cumhurbaşkanlığı Sistemi dönemlerindeki tüketici güven endekslerini karşılatırdı. Sosyal Medya hesabından paylaşımda bulunan Kadıoğlu “Kişilerin kendi durumuna ve genel ekonomik duruma olan bakışlarını değerlendiren Tüketici Güven Endeksi; Parlamenter sistemde ortalama 2004-2018 Haz : 92 Partili Cumhurbaşkanlığı Sistemi Ortalaması 2018 Tem-2021 Kas: 80,7 2021 Kasım ayı Ocak 2004’te başlayan endekste bugüne kadar görülen en düşük değer” ifadelerini kullandı.
‘HER ALANDA BEKLENTİNİN ÖZETİ’
Güvenin son 10 yılın en düşük seviyesine gerilediğini belirten Türk Eximbank Genel Müdürü Adnan Yıldırım “Tüketici güven endeksi, göstergelerin en önemlisidir. Vatandaşın sadece ekonomide değil ‘her alandaki beklentisinin özetini’ yansıtır. Son 10 yılın en düşük seviyesine geriledi” yorumunda bulundu.
