Gıda ürünleri fiyatlarının artışından şikayet etmeyen var mı? Tabi ki yok! Pekala çözüm için bir formül var mı? Evet var! Fiyatların makul seviyede oluşmasını sağlamak ve tüketicilerin gündeminden fiyat artışları konusunu çıkarmak mümkün mü? Evet mümkün, lakin yaşanılan bu konjonktürde o kadar kolay değil!
Yukarıdaki sorulara evet-hayır şeklinde kısa cevaplar verilmişse de, kısa cevapla tatmin edici veri sunmak o kadar kolay değil. Çünkü konu tekniktir ama aynı zamanda iktisadidir, politiktir ve sosyal-kültürel-psikolojik boyutlarıyla birlikte karmaşıktır.
Öncelikle belirtmek gerekir ki; tarımsal ürünlerde fiyat oluşumu endüstriyel ürünlere göre arz, talep ve pazarlama süreci bakımından farklılık gösterir. Sınai ürünlerde fiyat ve üretim miktarı marjinal maliyet ve marjinal gelir eşitliği üzerinden belirlenmektedir ancak bunun tarım ürünlerinde tam olarak geçerli olduğunu söylemek mümkün değildir.
Kısa dönemde tarımsal üretim arzı üretim materyalinin canlı organizma olması nedeniyle neredeyse hiç değiştirilemez ve bu dönemde tarım ürünü arz elastikiyeti sıfırdır ya da sıfıra yakındır. Talep esnekliği ise düşüktür.
Tarım ürünlerinde fiyat serbest rekabet şartlarının geçerli olduğu piyasalarda arz ve talep etkileşimiyle oluşur. Bununla birlikte insan beslenmesi için zorunlu gıda maddelerini oluşturan tarım ürünlerinde fiyatın üretici ve tüketiciyi gözetecek bir dengeyle oluşması arzu edilir ve esasen tarım politikaları bunu sağlamak üzere oluşturulur ve üretici ile tüketici çıkarlarını koruyacak önlemler şeklinde hayata aktarılır.
Tam rekabet piyasasının geçerli olduğu piyasa ortamında fiyat arz ve talebin etkisiyle oluşuyorsa da bunun yanında oligopol piyasalar gibi eksik rekabet piyasalarının da görüldüğü tarım ürünleri piyasalarında fiyat sınırlı sayıdaki yapıların etkisiyle de oluşmaktadır. Yine söz konusu ürünün pazarlama yapısı, pazar kanal sayısı gibi piyasa şekline bağlı olarak fiyat oluşumu etkilenir. Bununla birlikte söz konusu ürünün üretiminde kullanılan girdilerin maliyetleri, müdahale alımları ve uluslararası fiyatlar, piyasa aktörlerinin pazar payları, yoğunlaşma oranları, ürün muhafaza ve işleme kapasitesi gibi etkenler de önemlidir.
Görüldüğü gibi; tarım ürünleri piyasasının makul ve kabul edilebilir düzeyde oluşması için çok faktörlü bir yapı söz konusudur. Bu nedenle fiyat üzerine etkili aktörlerin doğru analizi, her faktörün etki düzeyi ve diğer faktörlerin etkileri de dikkate alınarak kamunun piyasa düzenleyici etkisiyle uygun modeller geliştirilebilir. Kuşkusuz bu çerçevede uzun yıllardır konuşulan meyve-sebze hal yasası ve komisyoncuların rolleri, üretici örgütlerinin işlevlerinin geliştirilmesi ve kooperatiflerin piyasada kanal sayısının azaltılmasında bir aktör haline gelmesi, doğrudan satış kanallarının artırılması ve girdi maliyetlerinin üretim sezonu içinde durağan hale getirilmesi konusu üzerinde önemle durmak gerekiyor.