Ümit Yardım


Ukrayna Gelişmeleri Üzerine Iı; Kiev’den Bakış

Ukrayna Gelişmeleri Üzerine Iı; Kiev’den Bakış


Ukrayna gelişmeleri bugün geniş bir bölgenin, daha doğrusu   küresel sistemin en büyük meselesi olmayı sürdürüyor. En yalın ve gerçekçi ifadeyle bu konumunu önümüzdeki yıllar değil on yıllar boyunca da koruyacak. Bölgede iniş çıkışları, gerginlikleri, farklı ölçeklerde çatışmaları ve  diplomatik girişimleri de sıkça izleyeceğiz. Ukrayna meselesinin Rusya ile Ukrayna arasında sadece işgal altındaki Donbas  odaklı bir toprak/Rus azınlık konusu olmadığını, işin esasını soğuk savaş sonrası dönemin tek kutupluluk sistemini sorgulama ve yerine (şüphesiz yapılabilirse) ne tür bir güvenlik sisteminin konulabileceği arayışlarının teşkil ettiğini önceki hafta  değerlendirmiştik.  (https://www.enpolitik.com/yazar/umit-yardim/ukrayna-gelismeleri-uzerine-5519-kose-yazisi)

TV kanallarında  gelişmelere dair  görüşlerini paylaşan  değerli bölge  uzmanı yorumcuların, bilhassa “bir sıcak savaş durumunda  Rusya’nın birkaç gün belki  saatler içinde Kiev’e ulaşacağı” tarzındaki   değerlendirmeleri üzerine biz de bazı görüşlerimizi aktarmayı yararlı gördük.

Bölgede  askeri anlamda gerilimi azaltıcı adımlar halen görülmüyor. Bilakis son olarak dünkü Biden-Putin telefon görüşmesindeki gibi karşılıklı tehditler, askeri manevralar, bazı ülkelerin vatandaşlarını  Ukrayna’yı terk etmeleri yönündeki çağrıları sürüyor.    Bu gelişmeler sürerken, bir nevi psikolojik harekat unsurları olarak, Rus işgal girişiminin  şu veya bugün gerçekleşeceği tarzında adeta  piyango oynar  gibi tarih verenleri de izlemekteyiz.    Rusya’nın işgal girişimine tevessül etmesi halinde ise sonuçlarının ağır olacağı mesajları da kesintisizce ve en üst düzeylerde paylaşılıyor. Bununla beraber, diplomasi ve temasların, ikili ve çok taraflı görüşmelerin yoğunlaştığını görmek ise sonuçları şimdiden belli olmasa bile yine de ileriye yönelik umut verici oluyor

Bütün bunlar yaşanırken, Türkiye’nin arabuluculuk amaçlı girişimlerinin ise böyle bir misyonun gerektirdiği ölçekte bir  karşılık bulamadığı, bu nedenle de topyekun kalıcı sonuçlar üretebilecek bir gayretten çok   aynı amaçlı arayışlara iyi niyetli bir katkı anlamını taşıyabileceği izlenimi ediniliyor. Nitekim kriz bağlamında gündeme gelen, üst düzeyli ve çok taraflı çabalar arasında gördüğümüz, 25 Ocak ve 11 Şubat 2022 günlerinde yapılan ve ABD,NATO, AB, Almanya, Fransa, İtalya,İngiltere  hatta Romanya liderlerini bir araya getiren istişarelere, aslında  krizle en ilgili taraflardan biri olan Türkiye’nin davet edilmemişliğini   başka türlü değerlendirmek mümkün olabilir mi.  

Genel durum bu mahiyette iken,  Rusya ile sorunları anlamında Ukrayna’nın bu  dönemde en dikkat çekici zafiyetlerinden birini  ülkenin iç siyasi durumu teşkil ediyor. Gerginlik ortamının Kiev’deki  iç çekişmeleri durdurmadığı gibi artırdığı bile söylenebilir. Merkez sağ politikaların önemli ismi, önceki cumhurbaşkanı Poroşenko’nun  gücünü artırdığı, hatta bazı araştırmalara göre iktidarın önüne bile geçtiği izlenimi hakim ve Poroşenko çevrelerinin eleştiri odağını mevcut hükümetin Rusya’ya karşı yeterli direnci gösteremediği söylemleri teşkil ediyor. Dış tehditlerin arttığı ve ülkenin doğu-batı arasındaki küresel  güç savaşının tam ortasında kaldığı bu dönemde yaşanan bu iç sıkıntılar;  ülkenin fakirliği, sanayisinin, tarımının yıpranmışlığından daha etkili bir zayıflık alameti olarak Moskova tarafından da şüphesiz ki yakinen biliniyor ve değerlendiriliyor.

 

Bütün bunlara rağmen Ukrayna’nın da Moskova tehdidini 2014 şartlarından epeyce farklı bir ortamda karşıladığını gösteren hususlar da  bulunuyor. Savunma Bakanı’nın “ülkede kimsenin durumun ciddiyetini gözardı etmediği, onyıllardır bu şartlarda  yaşadıkları, savaş çıkarsa Ukrayna’nın  şiddetle karşılık vereceğini ve anavatanının koruyacağını,  ülke içi ve küresel ortamın  2014 döneminden farklı olduğu” şeklindeki yorumları bu anlamda görülebilir. Askeri kıyaslamalara bakıldığında ise Ukrayna’nın küresel ölçekte bir güç olan Rusya ile kıyasının mümkün olmadığı şüphesiz biliniyor. Bununla birlikte bağımsızlık sonrasında ülke içindeki ağır siyasi/ekonomik sıkıntılara rağmen askeri/savunma alanında önemli gelişmeler sağlayabildiğini, gücünü artırmaya yöneldiğini ve bunda kaydadeğer adımlar atabildiğini, 500 bin muharip  askerinin bulunduğunu, bu konumuyla Kanada, Polonya, Romanya, Yunanistan gibi ülkelerden bile daha güçlü bir konumda bulunduğu da  uluslararası raporlarda gösteriliyor. Ukrayna savunma bütçesi, paramiliter gücü vb. kriterler bakımından da dünyanın önde gelen ülkeleri arasında arasında yeralıyor. Kiev yönetimi son olarak geçtiğimiz aylarda, ulusal direnişin temelleri başlığıyla Parlamento’da kabul edilen bir yasa ile direniş ve savunma gücünü artırmayı, halkın bu tarz bir savaşa hazırlığını güçlendirmeyi   öngörüyor. Bugün için ülkenin paramiliter gücünün 50 bin civarında olduğu da  biliniyor.   II.Dünya savaşı döneminde Nazi işgaline karşı partizan savaşıyla direnişte en etkili olmuş bölgelerden biri bilindiği gibi  Ukrayna.

 

Özetle Ukrayna tarafı, Ruslar ülkeyi işgale yeltense bile, uzun süre tutunamayacağını ve işgalini sürdürmeyeceğini, Rus askerlerinin tabutlarının ülkelerine dönmeye  başlamasıyla birlikte Putin yönetiminin de zora gireceğini düşünüyor.  Tıpkı SSCB’nin dağılış sürecine de önemli etkileri olmuş  Afganistan örneği gibi.

 

Ukrayna’nın gelişmelere bakışını değerlendirirken, kapsamlı bir savaşın Rusya bakımından da sonuçlarının görüleceği, ülke içinde ve Gürcistan vb. ülkelerle ilişkileri bakımından da etki yapacağı gibi hususların gayet anlaşılabilir ve oldukça gerçekçi bir zemine dayandığını düşünüyoruz. Kaldı ki Rusya içinde de, Habarovsk gibi,   ciddi Ukraynalı bir nüfusun da bulunduğu herhalde Putin yönetimince dikkate alınıyor olmalıdır. Ukrayna konusunda ülke içinde Putin’e karşı büyük ölçekte bir tepki/muhalefet siyasi şartlar nedeniyle kendini pek gösteremese de, işgal gibi bir adımın atılması halinde bu kesimlerin seslerinin şimdikinden daha yüksek çıkacağı kolaylıkla tahmin edilebilir.

Benzer şekilde, her ne kadar, başta Putin olmakla, Rus  elitleri, aydınları, basını vb. bakımından Ukrayna ve halkı tarihi/kültürel/sosyolojik anlamda adeta Rusya’nın bir uzantısı/ ayrılmaz bir parçası  olarak görülse de, Kiev’den  bakıldığında bu görüşlere pek de itibar edilmiyor. Slavik kökenler itibariyle ortak geçmiş kabul görse bile, tarihin akışı içinde bugünlere gelmiş bir Ukraynalı kimliği var ve bu kimlik kendini  hiçbir şekilde  Rus tarafının  baktığı tarzda tanımlamıyor.. Özetle;  Putin “Rusların ve Ukraynalıların Tarihsel Birliği” isimli dikkat çekici makalesinde (Temmuz, 2021) iki ülkeyi/halkı tek bir bütün olarak analiz etmişken, Ukrayna tarafı, Ukrayna’nın adeta Lenin tarafından oluşturulduğunu, öncesinde böyle bir devletin bulunmadığını, Ukrayna’nın suni bir yapı  olduğunu ileri süren     bu görüşlere hiçbir şekilde katılmıyor. Ayrılıkçı bölgede yaşayan halkın, Putin yönetimindeki bir otoriter ülke ile bütün zor şartlara rağmen önünde bir NATO ve AB perspektifi bulunan bir Ukrayna arasında nasıl bir  tercihte bulunacağı sorusuna kolay bir cevap mümkün değil. Mesela, Donbas bölgesindeki çatışmalar sonrasında halkın büyük bölümünün Rusya’ya değil Ukrayna’nın içlerine taşındığını da  olası tercihlerle ilgili  analizler yaparken  dikkate almak gerekir.

Peki, Rusya gelişmelerin geldiği aşama itibariyle hedeflerine ulaşmış mıdır. Evet veya hayır tarzında kategorik  bir cevap maalesef kolay değil. Ancak genel anlamda bakıldığında Putin’in bu süreci başlatarak bir nevi kumar oynadığını, her kumarda olduğu gibi sonuçta kimin kazanıp kaybedeceğinin ancak masadan kalkıldığında belli olacağını  söylemek doğru olacaktır. Şayet, örneğin,  Ukrayna üzerinden bir gerginlik/çatışma ortamı oluşturmak suretiyle bu ülkenin NATO/AB üyeliğini engellemek bu hedefleri arasındaysa en azından yakın  dönem için bunu elde edebileceğini söyleyebiliriz. Buna mukabil Rusya’nın bu  dönemde   komşularının egemenliklerini tehdit eden ve gerektiğinde  işgalle sonuçlandıran bir aktör olma konumunu pekiştirmesinin de Moskova’nın üstlenmek zorunda kalacağı ağır ve büyük  maliyetler arasında yeralacağı keza muhakkaktır.  

Sonuçta; bugünkü küresel sistem içinde en kırılgan krizlerden birini yaşayan Ukrayna  gelişmelerinin hangi yöne evrileceği ve krizin çözümü bakımından siyasi/diplomasi-askeri seçeneklerden hangisinin önplana çıkararak, pek de kolay olmayan  kalıcı bir çözüm için kapıları  aralayabileceği  dünyanın diğer bölgeleri bakımından da örnek teşkil edebilecek bir test anlamına gelecektir. Bugün itibariyle taşıdığı özel şartlar çerçevesinde Ukrayna böyle bir testin yaşandığı ülke konumundadır. Ne kadar uzun bir zaman dilimine yayılırsa  yayılsın, bu küresel test sonucunda sorunlar çözülemediği takdirde benzeri süreçleri diğer başka ülkelerde de görmek kaçınılmaz olacaktır.

Bütün bu tür senaryoların hangisinin galebe çalacağını  ise   uzun olmayan bir zaman dilimi içinde hep birlikte göreceğiz ve yaşayacağız.

 

                                            ****