Kalite ve Belgelendirme sektöründe 22 yilda neler oldugunu anlatmaya çalisacagim. Meslekte 40 yilini doldurmus bir teknik eleman olarak yasayarak içinde bulundugum Kalite, Belgelendirme, Akreditasyon sektörünün sorunlarini irdelemeye çalisacagim.
Öncelikle belirtmeliyim ki 2000 li yillarin baslarinda 10-20 Milyar Dolar civarinda oldugu tahmin edilen sektör pazarindaki payimizi ihmal edilebilecek milyon dolarlar mertebesine indirdik. Baslangiçta yabancilarin elinde bulunan pazari ele geçirmek veya Pazar payimizi arttirmak gibi MILLI bir duygu ile ortaya çikilmisti. 1999 yilinda TURKAK bu sebeple kuruldu. Uluslararasi standartlarla entegre olmus TSE standartlariyla Uluslararasi kabul görmüs Akreditasyon faaliyetlerimizle sadece Türkiye pazarinda degil Uluslararasi camiada da layik oldugumuz yeri alacak olmamizin coskusunu yüreklerimizde duyuyorduk. Ülkemizin Ürün ve Hizmetleri, Yönetim Sistemi Belgeli firmalarimiz, Laboratuvarlarimiz ve is hayatindaki Personelimizin de Kalite sektöründeki yerlerini alacaklari konusunda ümitlerimiz büyüktü.
2000 yilinda 7 yil danismanligini yaptigim bir üniversitenin ISO 9001 belgesi merhum Cumhurbaskani Süleyman Demirel’in ev sahipliginde Çankaya köskünde verilmisti. Ancak üzülerek söylemek zorundayim simdi ayni belgeler parayi verenlere postayla gönderiliyor.
O yillarda TURKAK yeni kurulmus ve henüz yapilanmasini tamamlayamamisti. Iktidarlarin kuruluslar üzerindeki baskisini azaltmak gayesine yönelik olarak TSE yönetim sistemine benzer bir delegelerin seçtigi bir yönetim sekli belirlenmisti. TURKAK Yönetim Kurulu üyeleri ve Genel Sekreterinin görev yetki, sorumluluk ve nitelikleri kanun yönetmelik ve mevzuatlarda belirlenmisti.
TURKAK tarafindan Akredite edilen güncel kurulus sayilari asagidadir:
Deney Laboratuvarlari (996)
Kalibrasyon Laboratuvarlari (163)
Tibbi Laboratuvarlar(53)
Yönetim Sistemi Belgelendirme Kuruluslari (82)
Muayene Kuruluslari (318)
Ürün Belgelendirme Kuruluslari (112)
Personel Belgelendirme Kuruluslari (314)
Yeterlilik Deneyi Saglayicilari(14)
Referans Malzeme Üreticileri(2)
Iyi Laboratuvar Uygulamalari(9)
Sera Gazlari Dogrulama Kuruluslari(9)
Olmak üzere toplam 2072 kurulus akredite edilmistir. Bunlardan Laboratuvarlar, Deney ve Muayene kuruluslari, Personel Belgelendirme ve Sistem Belgelendirme kuruluslarinin sayilari dikkat çekmektedir. Sayinin fazlaligi ilk görünüste basari gibi görülebilir. Ancak biz verilen belgelerin piyasadaki itibari ve hizmet kalitesinin seviyesi konusunda fikirlerimizi beyan edecegiz.
TURKAK tarafindan akredite edilen Laboratuvarlarin verdigi belgelerde büyük oranda Akreditasyon sartlari saglanmistir. Ancak piyasada mevcut olan Akreditasyonu olmayan Laboratuvarlarin verdigi raporlarin geçerliligi Akreditasyonun önemini zayiflatmaktadir. Akreditasyon Denetçilerinin seçimindeki yanlisliklar ve denetçilerin farkli, bazen de yetersiz uygulamalari, Laboratuvar personelinin standartlar konusundaki eksikligi sektörde kötü algi olusturmaktadir. Kamu ve Özel sektör Laboratuvarlari arasinda hizmet kalitesi açisindan fark olmamalidir.
Belgelendirme Kuruluslarinin sayisinda uzun süredir degisim olmamakta, hatta iptal edilenlerle azalma gözlenmektedir. Çünkü hiçbir firma Yönetim Sistemi Belgesi almaya hevesli degildir. Bunun gerekçelerini söyle siralayabiliriz:
Ihalelerde belge isteme zorunlulugu kaldirilmistir.(Ilk kurulus yillarinda TURKAK‘in Akreditasyonu olmayan belgeleri 300 TL karsiliginda onaylamasi sektöre büyük bir darbe vurmustur. Daha sonra Kamu Kuruluslari belge sartini kaldirmislardir.)
Belgelendirmeler geregi gibi yapilmamaktadir.(Adam gün sayisina uyulmamakta, Yetersiz ve tecrübesiz Tetkikçiler, Fiyat rekabeti, …vb). Bu konuda TSE’nin hakkini yememek gerekir. Diger belgelendirme kuruluslari 3,4,5 hatta daha fazla sürede yapilmasi gereken denetimleri bir günde bitirmektedirler.
Akreditasyonu olmayan belgelerin piyasadaki varligi belgelerin degerini düsürmektedir. Akreditasyonsuz ve denetimsiz 8 belgeyi 1000 TL’ye veren kuruluslar türemistir ve bunlar hiçbir sekilde denetlenmemektedir.
Özellikle Uzakdogu veya ABD Akreditasyonlu firmalarin denetimsizligi, bu firmalarin yazismalarla ve sahte belgelerle yaptiklari isleri kitabina uydurmalari ve verdikleri belge karsiliginda disariya ücret ödeyerek belgeleri yasal hale getirmeye çalismalari ve kural disi belgelendirme faaliyetlerine engel olacak bir otoritenin bulunmayisi.
Sahte belge verdigi, denetimsiz belge verdigi bilinen firmalar sonraki süreçlerde TURKAK tarafindan akredite edilerek adeta ödüllendirilmislerdir. Belgelendirme firmalarinin danismanlik yapmalari yasak oldugu halde firmalar el altindan danismanlik yaptiklari firmaya belge vermeye devam etmektedirler.
Firmalarin asiri belge, doküman ve kayit zorunlulugunda bogulmasi ve isleyislerine engel olarak görmelerine neden olmustur. Kurumsal firmalarin disinda belge sahibi firmalarda denetim standart sartlarina göre degil piyasa sartlarina göre yapilmaktadir. Firmalara bildirilen planli denetim öncesinde bir yillik faaliyetler 2-3 gün içerisinde mis-mis gibi kayit olusturularak formlar doldurulmakta ve denetçilere sunulmaktadir. Tüm denetçiler de kabul etmektedir. Akreditasyon kurulusunun gerekçesi: Akreditasyon gönüllü bir faaliyettir.!!!
TSE yi hariç tutarak, belgelendirme kuruluslarinin yasa disi olmasina ragmen danismanlik yapmalari, danismanlik yaptiklari firmalara belge vermeleri ve bunu kitabina uydurmalari belgelerin degerini düsürmektedir.
Sektörde yetersiz firmalara verilen belgeler ile gerçekten hakkederek belge alan firmalarin ayni kefeye konulmalari, belgenin herhangi bir avantaj saglamamasi.
Bir kurulusun Bakanliklar, Kamu kuruluslari, Belediyeler yaninda TURKAK, TSE, Belgelendirme Kuruluslari tarafindan ayri ayri denetlenmeleri zaman ve emek israfina ayrica yüklü maliyetlere sebep olmakta bu da ürün/hizmet maliyetlerine yansitilmaktadir.
Ürün belgelendirme konusunda TSE açik ara üstünlügünü sürdürmesine ragmen bazi yöneticilerin yaptigi yanlisliklar sayesinde zamaninda tek tabanca olan MILLI kurulusumuz avantajini koruyamamis, firsatlari degerlendirmekte geç kalmistir. Yurtdisinda Çözüm Ortagi adinda kurulan sirketlerle yapilan anlasmalar yolsuzluklara ve itibar kaybina sebep olmus, denetim ve hizmet süreleri serbest rekabetle bas edememektedir. Belgelendirmede adam gün sayisina uyma ve Denetçilerin bagimsizligi TSE nin güçlü ve olumlu yönleridir. Ancak bakanlik ve bazi üst kuruluslar konumu itibariyle TSE ye tepeden bakmakta ve üst kademede görmektedir. Bu durum denetçini bagimsizligini ve tarafsizligi etkilemektedir.
Mesleki yeterlilik Kurulusunun yeterlilik için ön sarti olan ve bazi yasal sartlarla da desteklenen Personel Belgelendirme kuruluslarinin sayisi kisa sürede artmistir. Mantar gibi artis gösteren sektörün bir ticaret-para kazanma vesilesi olarak görülmesidir. Yasal zorlama disindaki personel belgelendirme sektörü canli degildir. Sinav yapici ve gözlemcilerin yeterliligi ve piyasa tecrübeleri yetersizdir. Ancak bu süre içinde kazanilan tecrübeler dikkate alinmalidir. Bir gözlemci pürdikkat adayi gözlemesi gerekirken ögretmenlikten emekli oldugunu ve artik yatarak para kazandigini söylemisti.
Helal belgelendirme sektörü Uzakdogu kaynakli olarak ülkemize geldi. Daha sonralari yerli firmalar ve TSE de helal belgelendirme faaliyetlerine basladi. Sektörde Akreditasyon olmadigi için disiplin ve istikrar saglanamadi. Kalitesizlik ve Haram(!) bulasti. Helal akreditasyon kurumu ile ilgili bazi düzenlemeler hakkindaki kanun 1.11.2017 tarihinde kabul edildi ve 18.11 2017 tarihinde resmi gazetede yayinlanarak yürürlüge girdi. Güncel olarak HAK tarafindan 13 gida, 1 kozmetik, 1 yemek sunumu 8 laboratuvar akredite edilmistir.
Ülkemizde isyeri açma ve ruhsat alma konusu Kalite ve Belgelendirme sektörünü dogrudan etkilemektedir. AB ülkeleri ve gelismis ülkelerde oldugu gibi isyeri açma ruhsati verilmeden önce firmalarin teknik, kapasite, personel, makine, teçhizat, malzeme tedarik, finans açisindan yeterlilikleri bagimsiz, tarafsiz ve akredite edilmis kuruluslar tarafindan belgelendirilmelidir. Daha sonra açma izni asamasinda belgelerin sahteligi ve yetersizligi konusundaki sorumlulardan hesap sorularak belgeleri ve akreditasyonlari iptal edilmelidir.
Kalite bilinci önce kisinin düsünce sisteminde baslar. Kuruluslarin yöneticileri Kaliteli Insan olmadan kuruluslar kaliteli olamaz. Kalite Sistemi olmayan kuruluslarin Ürettigi ürün ve hizmetlerin kalitesi tesadüflere baglidir.
Ancak KALITE TESADÜFLERLE ELDE EDILEMEZ. Kalite; Ilk defasinda, Tam zamaninda ve Her Zaman insanin yasami boyunca gerekli olan ve kisiligiyle dogrudan alakali bir kavramdir. Kalite bir yasam biçimidir. Kaliteli bir ömür dilerim. 19.11.2022
Sami ÖZTÜRK
Insan ve Kalite Dernegi Baskani
