İTÜ TMDK eğitimim (4 yıl) hariç 42 yıl müziğin içindeyim, bu dönemde Türk müziği makamlarının insan üzerindeki etkisi konusunda çok bildiri dinledim, yazı okudum.
Çoğunun birbirinin aynısı olduğunu, bilgilerin -kaynak gösteril(mey)erek- tekrarlandığını gördüm.
Türk müziğinde 16 adet ana (Basit Makamlar terimine hep karşı çıktım) makam/dizi vardır; Çargah Makamı, Buselik Makamı, Kürdî Makamı, Rast Makamı, Uşşak Makamı, Hicaz Makamı, Uzzal Makamı, Hümayun Makamı, Zirgüleli Hicaz Makamı, Neva Makamı, Tahir Makamı, Bayati Makamı, Muhayyer Makamı, Hüseyni Makamı, Karcığar Makamı ve Basit Suzinak Makamı.
Şimdi bazı örneklerle konuyu irdelemek istiyorum:
Mustafa Yazıcı/ tweet/ instagram.com/mustafa.yazici
Türk sanat müziğinde bazı makamların anlamları:
Acemaşiran: Yaşam coşkusu
Sultaniyegah: Gece mutluluğu
Ferahfeza: Mutluluk veren lütuf
Şedaraban: Aşkla güzelleşmek
Kürdilihicazkar: Yakıcı hüzün
Hicazkâr: Aşkta sebat
Nihavend: Aşk sevinci
Neveser: Gönül ferahlığı
Acemkürdi: Lütfedilen mutluluk
Muhayyer: Ayrılık feryadı
Hisar: Sevgilinin nazı
Şehnaz: Sevgilinin güzelliği
Ferahnâk: Bahar neşesi
Şevkefza: Hüzün içinde lütuf
Suzidil: Gönül yangını
Çargah: Aşkta yok olmak
Dügah: Derdin içindeki derman
Bestenigar: Sevgiliye hasret
Suzidilârâ: Ateş saçan aşk
Rast: Sevincin zirvesi
Mâhur: Sevincin zirvesi
Acem: Ruh yüceliği
Isfahan: Aşka feda olmak
Buselik: Aşk sırlarını açmak
Hicaz: Aşktan yanmak
Segah: Sonsuzluğa çağrı
Müstear: Dünyaya susmak, ötelere konuşmak
Saba: Sonsuzluk esintisi
Eviç: Yücelik
Yegah: Aşk suskunluğu
Nikriz: Aşkın verdiği cesaret
Suzinak: Aşkın verdiği cesaret
Neva: Sevgiliye çağrı
Uşşâk: Aşkın verdiği şevk
Beyati: Aşkın verdiği şevk
Karcığar: Mutluluğu arayış
Hüseyni: Aşk ağıtı
Gerdaniye: Aşk çilesinden şikayet
Hisarbuselik: Tatlı buseler
Hüzzam: Parlak hüzün
Kaynakça yazılmamış…
Gitar Öğretmeni Cahit Baltacı’ya göre; Makamlar, Türk müziğinin yapıtaşlarıdır. Peki bu makamların, kelime anlamlarını biliyor musunuz? O zaman bazı makamların kelime anlamlarına bir göz atalım.
https://www.rekorsanat.com.tr/blog/makamlar
• Hicazkar Makamı: Zarafet ve hayal gücü anlamına gelmektedir. 18.y.y. ın ikinci yarısında Abdulbaki Nasır Dedenin eserlerinde görülmektedir.
• Karcığar Makamı: Türkçe Yırtıcı kuş anlamına gelmektedir.
• Saba Makamı: Hafif ve letafetli esen sabah rüzgarı anlamına gelmektedir. İlk defa 2.Mehmet'e ait kuramlarda görülmektedir.
• Suznak Makamı: Yakıcı anlamındadır. 1785 yılında tahminen Vardokosta Seyfi Ahmet Ağaya ait eserlerde rastlanmaktadır.
• Segah Makamı: Açık ve soylu bir hüzün duygusu anlamına gelmektedir
• Acem Aşıran Makamı: İranlı Canlılar anlamına gelmektedir. 17.y.y. da Hafız postun düzenlediği Söz dergisinde bahsedilmektedir.
• Buselik Makamı: Ebu Selik anlamındadır. İlk defa 14.y.y. da ikinci safiyüddine ait eserlerde görülmektedir.
• Nikriz Makamı: Bugünkü İranda Fars Eyaletinde Şiran ile Kirman arasında bir şehrin adıdır. İlk defa 15.y.y.da İkinci Memede ait eserlerde görülmektedir
• Bayati Makamı: Bayat Oğuz boyundan gelmektedir. İlk defa Kantemurda görülmektedir.
• Hicaz Makamı: Kelime anlamı Arabistan’da ki bir ilin adıdır. İlk defa 14. y.y da Urmevi nin eserlerinde rastlanmaktadır.
• Nihavent Makamı: Kelime anlamı Iranda Luristan Eyaletinde Hanedanın güneyinde Tarihi bir şehrin adıdır.
• Hüzzam Makamı: Kelime anlamı Koyu hüzün Anlamındadır. İlk defa kantemura ait eserlerde rastlanmaktadır.
• Rast Makamı: Doğru, dosdoğru ve düzgün anlamındadır. İlk defa 14.y.y. da Safiyüdün Abdülmümin'nin eserlerinde rastlanmaktadır.
• Uşşak Makamı: Arapça Aşıklar anlamına gelmektedir. İlk defa 14.y.y. da Safiyüdün Abdülmümin'nin eserlerinde rastlanmaktadır.
• Hüseyni Makamı: Hüseyin’e ait anlamına gelmektedir. İlk defa 14.y.y. da Safiyüdün Abdülmümin'nin eserlerinde rastlanmaktadır.
• Muhayyer Makamı: Serbest, takdir ve beğenişe kalan anlamındadır. İlk defa 14.y.y. da 2. Mehmet'e ait eserlerde rastlanmaktadır.
• Mahur Makamı: Hindistan da Hayrabad Nizamlığında bir şehir adı. İlk defa 14.y.y. da 2. Mehmet'e ait eserlerde rastlanmaktadır.
Bu bilgilerin kaynakçası olmadığı gibi, bazı makam-kişi isimleri de yanlış yazılmış, Türkçe imla kuralları göz ardı edilmiş; Safiyüdün Abdülmümin değil, Safiyyüddin Abdülmümin Urmevi, Suznak Mk. değil, Suzinak Mk., Hayrabad Nizamlığında değil Hayrabad Nizamlığı’nda vb.
Nörobilim Yüksek Lisans mezunu Samira Yusifova, (MTO Akademik Yaz Kampları ve Fikrî İnşa Süreci-1/ Kocaeli/15 Eylül2024)
“Türk halk musikisinin beyin ve maneviyat üzerine etkisi” başlıklı bir bildiri sunmuş.
Ebû Bekir Muhammed bin Zekeriyyâ er-Râzî’ye göre (Fars simyacı, hekim ve filozof. Gençlik yıllarında edebiyat ve musikî ile ilgilenmiştir ve geçimini kuyumculuk yaparak sağlamıştır) makamların yararları şöyle:
Rast makamı: Kişiye sefa hissi (neşe-huzur) verir.
Rehavi makamı: Kişiye beka hissi (sonsuzluk fikri) verir.
Kuçek makamı: Kişiye hüzün ve elem hissi verir.
Büzürk makamı: Kişiye havf hissi (korku) verir.
Isfahan makamı: Kişiye hareket kabiliyeti ve güven hissi verir.
Neva makamı: Kişiye lezzet ve ferahlık hissi verir.
Uşşak makamı: Kişiye gülme hissi verir.
Zirgüle makamı: Kişiye uyku verir.
Saba makamı: Kişiye cesaret, kuvvet verir.
Buselik makamı: Kişiye kuvvet verir.
Hüseyni makamı: Kişiye sükûnet, rahatlık verir.
Hicaz makamı: Kişiye tevazu (alçakgönüllülük) verir. sayesinde gevşemeye yardımcı olur.
Acemaşiran makamı: Ağrının azaltılmasında ve spazm çözücü özelliği sayesinde gevşemeye yardımcı olur.
Samira Yusifova alıntı yapmış ve kendi görüşü yok.
Bu bilgileri karşılaştırarak bir görüşünüz oluşabilir. Ancak, 2024
‘de 100’e yakın Üniversite’de Müzik Kurumu, 105 GSL varken kafaların karışık olması da doğru değil.
Konuya devam edeceğiz.
Sabah namazı, Saba Mk.
Öğle namazı, Uşşak Mk.
İkindi namazı, Rast Mk.
Akşam namazı, Segah Mk.
Yatsı namazı, Hicaz Mk.
